Nowy Pałac (niem. Neues Palais) jest największą i najwspanialszą budowlą pałacową z czasów króla Fryderyka II Wielkiego (1712-1786) w Poczdamie. Znajduje się w zachodniej części zespołu pałacowo-parkowego Sanssouci. „Sans souci” w tłumaczeniu z języka francuskiego oznacza „beztroski”.
Rys historyczny
Nowy Pałac został zbudowany w latach 1763-1769 na zlecenie króla Prus Fryderyka II Wielkiego. Decyzja o budowie pałacu zapadła po zwycięstwie Prus w wojnie siedmioletniej w 1763 r. i miała świadczyć o potędze królestwa pruskiego.
Za projekt pałacu odpowiedzialni byli architekci Johann Gottfried Büring i Heinrich Ludwig Manger, a od 1764 r. Karl von Gontard, który zastąpił Büringa i zaprojektował pałacowe wnętrza. Z kolei nad projektem zespołu budynków gospodarczych przeznaczonych dla służby, po przeciwnej stronie pałacu, pracował również francuski architekt Jean Laurent Le Geay. Pałac został ukończony po prawie siedmiu latach prac w 1769 r.
Pomimo zaangażowanych środków i rozmachu zrealizowanych prac, rezydencja nie cieszyła się sympatią Fryderyka II Wielkiego, który wolał przebywać w mniejszym Pałacu Sanssouci. Nowy Pałac służył jako kwatera dla królewskich gości, którzy mieli do dyspozycji aż 200 komnat, 4 bawialnie oraz rokokowy teatr. W krótkich okresach pobytu, Fryderyk mieszkał w południowym skrzydle bocznym, w apartamencie królewskim, zwanym też apartamentem Fryderyka. Po jego śmierci w 1786 r., pałac używany był bardzo rzadko, jedynie z okazji wielkich uroczystości.
Od drugiej połowy XIX wieku Nowy Pałac stał się oficjalną rezydencją królewską. W 1859 r. do pałacu sprowadził się z rodziną książę Fryderyk Wilhelm, późniejszy cesarz Fryderyk III. W tym czasie na terenie pałacu przeprowadzono szereg prac modernizacyjnych, m.in. zasypano fosę, zainstalowano ogrzewanie parowe, doprowadzono prąd elektryczny, a w poszczególnych apartamentach urządzono łazienki i toalety. W 1903 r. zainstalowano windę w północnej klatce schodowej. Do 1918 r. pałac był ulubioną rezydencją ostatniej pary cesarskiej Wilhelma II i Augusty Wiktorii. Po tym, jak książę Wilhelm ostatecznie zrzekł się praw do tronu w 1919 r., w pałacu urządzono muzeum. Wiele elementów wyposażenia przewieziono do rezydencji cesarza na wygnaniu w Haus Doorn w Holandii.
Architektura zewnętrzna
Nowy Pałac reprezentuje styl barokowy i posiada trzy skrzydła. Trzypiętrowa fasada główna liczy 220 m, nad jej centralną częścią wznosi się 55-metrowa kopuła. Na jej szczycie znajdują się trzy gracje podtrzymujące symboliczną koronę Prus. Kopuła jest jedynie zewnętrznym elementem dekoracji, tzn. nie wieńczy żadnej sali. Podobne, lecz mniejsze kopuły z pozłacanymi orłami zdobią dachy jednopiętrowych budynków gospodarczych.
Pałac oraz budynki gospodarcze zdobi ponad 400 figur z piaskowca, większość z nich jest nadnaturalnych rozmiarów. Rzeźby te wyszły spod dłuta, m.in. Johanna Petera Benckerta, Johanna Matthiasa Heymüllera oraz braci Johanna Davida i Johanna Lorenza Räntzów. Przed pałacem znajdują się artystycznie wykonane latarnie.
Zewnętrzne ściany pałacu pokryte są stiukami i pomalowane we wzór imitujący mur ceglany. Jedynie południowe skrzydło pałacu – tam gdzie przybywał Fryderyk II – posiada oryginalny mur z cegły. Wynikało to z problemów związanych z dostawą cegieł, a także z długotrwałym procesem obróbki cegieł.
Architektura wnętrz
W Nowym Pałacu znajduje się wiele bogato zdobionych apartamentów, monumentalnych sal, a także prywatnych pomieszczeń. Szacuje się, że w pałacu znajduje się łącznie 200 pomieszczeń pałacowych, w tym 4 sale balowe, bogato zdobione galerie i rokokowy teatr, jadalnie, sypialnie, pokój myśliwski, pokój koncertowy, biblioteka.
Jedną z najpiękniejszych sal w pałacu jest sala grota – nazywana też salą muszelkową (Grotten- oder Muschelsaal). Wzorem do jej stworzenia była jedna z sal pałacu Zwinger w Dreźnie. Ściany sali wyłożone są muszlami, szkłem, kwarcem i kamieniami półszlachetnymi. Marmurową posadzkę zdobią wizerunki zwierząt i roślin morskich. Malowidło sufitowe wykonane została w 1806 r. i przedstawia Wenus, Amora i trzy Gracje. Wokół sali rozmieszczone są liczne nisze skrywające posągi i fontanny. Z sufitu zwisają żyrandole z ciętego kryształu. Całość wygląda jak morska grota, jak prawdziwa świątynia Posejdona.
Na parterze znajduje się również galeria marmurowa (Marmorgalerie), która prowadzi do apartamentów królewskich. Galeria udekorowana jest w stylu rokoko fryderycjańskiego, zdobią ją białe marmury z Carrary i czerwone jaspisy. Naprzeciwko każdego z sześciu okien znajdują się lustrzane nisze. Sufit zdobią trzy malowidła Berhnarda Rodego, przedstawiające pory dnia: noc, poranek i południe oraz trzy kryształowe żyrandole. Galeria umeblowana jest obitymi skórą krzesłami z XVIII wieku, stolikami oraz naczyniami z materiału imitującego porfir egipski.
Na pierwszym piętrze, tuż nad salą grotą, znajduje się sala marmurowa (Marmorsaal). Była ona wykorzystywana jako sala balowa. Zaprojektowana została przez architekta Carla von Gontarda na wzór marmurowej sali Pałacu Miejskiego w Poczdamu. Posadzka sali ma 600 m kw. i wygląda niczym ozdobny dywan. Sala wznosi się na wysokość dwóch pięter. Bogato złocony i rzeźbiony sufit znajduje się pod wielką miedzianą kopułą. W jego środkowej części znajduje się malowidło Charlesa-Amédée-Philippe’a van Loo, przedstawiające Hebe prowadzącą Ganimedesa na Olimp (1769 r.).
Ściany sali marmurowej zdobią cztery monumentalne obrazy o tematyce mitologicznej autorstwa francuskich artystów. Są to dzieła „Triumf Bachusa i Ariadny” Jeana Restouta, „Sąd Paryża” Jean-Baptiste’a Marie Pierre’a, „Uprowadzenie Heleny” Antoine’a Pesne’a i „Poświęcenie Ifigenia” Carle’a Van Loo. Przy pilastrach stoi 12 posągów przedstawiających ośmiu brandenburskich księży-elektorów oraz czterech cesarzy: Juliusza Cezara, Konstantyna, Karola Wielkiego i Rudolfa II.
Nad galerią marmurową biegnie galeria górna (Obere Galerie), która wystrojem nawiązuje do wczesnego klasycyzmu – nad drzwiami oraz na drzwiach znajdują się owalne medaliony, a bogato złocony sufit pokrywają girlandy białych i żółtych róż. Naprzeciwko okien galerii wisi sześć ogromnych włoskich obrazów barokowych. Z oryginalnego umeblowania pozostały jedynie sofy oraz trzy konsolowe stoliki z mozaiką marmurową.
W pałacu znajduje się również pokój owalny (Ovales Kabinett), który ma owalny kształt. Pomieszczenie powstało najprawdopodobniej w hołdzie ukochanej siostrze Fryderyka Wilhelminie. Pomieszczenie to wyróżnia się naturalistycznymi ornamentami oraz przepięknym, kolorowym żyrandolem wyprodukowanym w misieńskiej manufakturze porcelany.
Na parterze znajdują się apartamenty cesarza Wilhelma II. Pomieszczenia cesarskie charakteryzują się nowoczesnymi udogodnieniami – znajduje się w nim chociażby łazienka czy dzwonki elektryczne.
Po abdykacji cesarza Wilhelma II w wyniku rewolucji listopadowej (1918-1919), zezwolono monarsze na wywiezienie mebli z pałacu do siedziby na wygnaniu w Haus Doorn w Holandii. Dlatego też w pokojach pałacowych udostępnianych do zwiedzania brakuje oryginalnego umeblowania. Należy też nadmienić, że pod koniec II wojny światowej pałac został ograbiony przez stacjonujących w Poczdamie żołnierzy armii sowieckiej.
Monumentalny zespół budynków naprzeciw Nowego Pałacu
Naprzeciw Nowego Pałacu wzniesiono monumentalny zespół budynków, który miał na celu zasłaniać widok na rozciągające się za pałacem bagna. Jego centralną częścią jest wysoki na 24 metry łuk triumfalny. Od łuku w obie strony odchodzi ogromna kolumnada, ozdobiona posągami i obeliskami, składająca się z 158 filarów, która łączy łuk triumfalny z dwoma monumentalnymi budynkami. W 1896 r. Wilhelm II wybudował przejście podziemne pomiędzy pałacem a budynkami gospodarczymi.
Trudno dzisiaj uwierzyć, że ten zespół budynków o tak reprezentacyjnym wyglądzie wykorzystywano jako budynki gospodarcze przeznaczone dla służby. To w nich mieściła się kuchnia królewska, pomieszczenia dla ogrodników, straży i służby pałacowej. Liczne elementy ozdobne (kolumny, pilastry, kopuły, itd.) nie zdradzały gospodarczego przeznaczenia budowli. Obecnie cześć budynków naprzeciw Nowego Pałacu zajmuje Uniwersytet Poczdamski.
Park przypałacowy
Obok Nowego Pałacu znajduje się rozległy park przypałacowy utrzymany współcześnie w duchu parku angielskiego, zgodnie z projektem Petera Josepha Lennégo.
Nowy Pałac wraz z dawnym zespół budynków gospodarczych zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO w latach 90. XX wieku.
Nowy Pałac to wspaniała barokowa budowla, która zaskakuje zwiedzających swoją monumentalnością, bogatymi zdobieniami i dbałością o najmniejsze detale. Wspaniałe sale bankietowe, galerie i apartamenty z książęcym umeblowaniem to wyśmienite przykłady aranżacji w stylu rokoko. Pałac jest symbolem potęgi Prus, które były jednym z najpotężniejszych państw europejskich.