Rama zdaniowa (niem. Satzklammer) w języku niemieckim to konstrukcja zdania ze złożonym orzeczeniem, w którym czasownik w formie osobowej występuje po podmiocie, a drugi czasownik w formie bezosobowej znajduje się na końcu zdania. Wszystkie pozostałe elementy zdania umiejscowione są wewnątrz tej ramy.
Klamra zdaniowa występuje w zdaniach z dwuczęściowym orzeczeniem, np. przy czasownikach rozdzielnie złożonych, w zdaniach z czasownikami modalnymi, w czasie przeszłym Perfekt (czasownik posiłkowy „haben” lub „sein” + Partizip II), w czasie zaprzeszłym Plusquamperfekt (czasownik posiłkowy „haben” lub „sein” w czasie Imperfekt + Partizip II), w czasie przyszłym Futur I (czasownik posiłkowy „werden” + bezokolicznik czasu teraźniejszego), w czasie przyszłym Futur II (czasownik posiłkowy „werden” + bezokolicznik czasu przeszłego) i we wszystkich formach strony biernej („werden” + Partizip II).
Klamra zdaniowa pozwala na wyróżnienie trzech pól zdaniowych w zdaniu niemieckim: pola przedniego (niem. Vorfeld) znajdującego się przed klamrą lewą, pola środkowego (niem. Mittelfeld) między klamrami, oraz pola tylnego (niem. Nachfeld) po klamrze prawej.
I. Klamra zdaniowa w zdaniu głównym (die Satzklammer im Hauptsatz)
| Pole przednie (Vorfeld) |
Lewa klamra (Linke Satzklammer) |
Pole środkowe (Mittelfeld) |
Prawa klamra (Rechte Satzklammer) | Pole tylne (Nachfeld) |
| Der Lektor | hat | uns die Satzbildung | erklärt. | – |
| Der Lektor | versuchte | uns die Satzbildung | zu erklären. | – |
| Täglich | haben | wir viele Übungen | gemacht. | – |
| Anna | scheint | heute krank | zu sein. | – |
| Es | hat | heute stärker | geregnet | als gestern. |
| Das Flugzeug | fliegt | nach Manila erst morgen früh | ab. | – |
| Die Wohnung | wird | heute von mir | aufgeräumt. | – |
| Er | möchte | nirgendwo anders | leben | als im Westen von Texas. |
| Sie | würde | lieber | spazieren gehen | als den Film zu sehen. |
| Ich | hätte | gerne in Frankreich Urlaub | gemacht, | weil die Landschaften dort schön sind. |
| Wir | standen | heute zu spät | auf. | |
| Unsere Mannschaft | siegt. | – | – | – |
| Ich | muss | deinen Standpunkt | in Frage stellen. | – |
| Die Regierung | stellt | in der heutigen Parlamentsdebatte die Verlängerung von Corona-Bestimmungen | zur Diskussion. | – |
Podmiot zdania w zdaniu oznajmującym występuje na ogół w polu przednim – jest to tak zwany „szyk prosty” (niem. gerade Wortfolge). Gdy jednak w polu przednim występuje inny człon zdania np. okolicznik, podmiot cofa się na pozycję bezpośrednio po orzeczeniu, czyli na początek pola środkowego – wtedy występuje tak zwany „szyk przestawny” (niem. versetzte Wortfolge).
Lewą klamrę tworzy forma osobowa orzeczenia. Jest to oś zdania orzekającego, drugie stałe miejsce w szyku zdania, dookoła którego mogą przemieszczać się inne człony. Jako formy osobowe wystąpić mogą czasowniki podstawowe, czasowniki posiłkowe lub czasowniki modalne.
Pole środkowe znajduje się między klamrą lewą (formą osobową czasownika) a klamrą prawą (bezokolicznikiem, imiesłowem lub przedrostkiem czasownika rozdzielnie złożonego). W polu środkowym występuje większość członów zdaniowych (dopełnienia, okoliczniki, partykuły). Podmiot występuje w polu środkowym tylko wtedy, gdy pole przednie zajęte jest przez inną część zdania.
Prawą klamrę tworzy bezosobowa część orzeczenia wieloczłonowego (bezokolicznik, imiesłów lub przedrostek czasownika rozdzielnie złożonego). Pozycja klamry prawej może być pusta, gdy orzeczenie składa się tylko z formy osobowej czasownika.
Pole tylne to miejsce po prawej klamrze zdaniowej. W polu tym mogą występować informacje dodatkowe w postaci zdań podrzędnych lub innych członów zdania, które uzupełniają informacje.
II. Klamra zdaniowa w zdaniu podrzędnym (die Satzklammer im Nebensatz)
Klamrę zdaniową można również zastosować do przedstawienia budowy zdań złożonych podrzędnie.
| Zdanie główne (Hauptsatz) |
Lewa klamra (Linke Satzklammer) |
Pole środkowe (Mittelfeld) |
Prawa klamra (Rechte Satzklammer) |
| Er sagt, | dass | er nach der Pensionierung in Thailand | leben möchte. |
| Wir sagen, | dass | wir heute zu spät | aufgestanden sind. |
| Der Zeuge sagt, | dass | er den Täter nicht genauer | beschreiben kann. |
| Er sagte, | dass | es noch viel | zu tun bleibt. |
| Ich möchte wissen, | warum | du heute nicht in die Schule | gekommen bist. |
| Sie sagt, | dass | sie gerne | spazieren geht. |
| Er sagt, | dass | er meinen Standpunkt | in Frage stellt. |
W zdaniu złożonym podrzędnym klamrę lewą tworzy spójnik podrzędny, zaimek względny lub zaimek pytający, natomiast klamrę prawą orzeczenie. W zależności od kontekstu po klamrze prawej mogą pojawić się również informacje dodatkowe, które tworzą wówczas pole tylne.
Zdjęcie: Katedra w Berlinie na Wyspie Muzeów w historycznej dzielnicy Berlina Mitte. ©blogpoligloty.com
Ich wünsche Dir alles Gute!