Rodzajnik cząstkowy w j. włoskim

W języku włoskim rozróżnia się trzy typy rodzajników:
– określony (l’articolo determinativo),
– nieokreślony (l’articolo indeterminativo),
– cząstkowy (l’articolo partitivo).

Formy rodzajnika cząstkowego

Rodzajnik cząstkowy posiada formy w liczbie pojedynczej i mnogiej. Formy rodzajnika cząstkowego odpowiadają formom przyimka di ściągniętego z rodzajnikiem określonym.

• del (w liczbie mnogiej dei) używamy przed rzeczownikami rodzaju męskiego zaczynającymi się od spółgłoski,
• dello (w liczbie mnogiej degli) używamy przed rzeczownikami rodzaju męskiego zaczynającymi się od s + spółgłoska, x, y, z, gn, pn, ps,
• dell’ (w liczbie mnogiej degli) używamy przed rzeczownikami rodzaju męskiego zaczynającymi się od samogłoski,
• della (w liczbie mnogiej delle) używamy przed rzeczownikami rodzaju żeńskiego zaczynającymi się od spółgłoski,
• dell’ (w liczbie mnogiej delle) używamy przed rzeczownikami rodzaju żeńskiego zaczynającymi się od samogłoski.

Opis form rodzajnika cząstkowego

I. W rodzaju męskim w liczbie pojedynczej i mnogiej występują rodzajniki cząstkowe del, dello, dell’, dei, degli, które odpowiadają rodzajnikom określonym il, lo, l’, i oraz gli. Porównaj:

gli attori – degli attori (aktorzy)
gli elefanti – degli elefanti (słonie)
gli spaghetti – degli spaghetti (spaghetti)
i biscotti – dei biscotti (ciastka)
il formaggio – del formaggio (ser)
l’inchiostro – dell’inchiostro (atrament)
l’oro – dell’oro (złoto)
lo spumante – dello spumante (wino musujące)
lo zucchero – dello zucchero (cukier)

II. W rodzaju żeńskim w liczbie pojedynczej i mnogiej występują rodzajniki cząstkowe della, dell’ oraz delle, które odpowiadają rodzajnikom określonym la, l’ oraz le. Porównaj:

l’acqua – dell’acqua (woda)
l’uva – dell’uva (winogrona)
la farina – della farina (mąka)
la frutta – della frutta (owoce)
la minestra – della minestra (zupa)
la torta – della torta (tort)
la vitella – della vitella (cielęcina)
le uova – delle uova (jajka)

Użycie rodzajnika cząstkowego w języku włoskim

Rodzajnika cząstkowego używamy przed rzeczownikami należącymi do grupy tzw. rzeczowników niepoliczalnych, czyli takich, które nie odnoszą się do pojedynczych przedmiotów, lecz mają znaczenie zbiorowe. Są to głównie różnego rodzaju ciecze, produkty sypkie, proszki, substancje, gazy itp., których nie da się w tradycyjny sposób policzyć. W zależności od kontekstu rodzajnik cząstkowy przybiera wtedy znaczenie: trochę, pewną część, nieco, kilka. Jest zatem synonimem un po’ di …, una certa quantità di …, na przykład:

Bevo volentieri dell’acqua. – Chętnie piję wodę.
Laura compra della carne. – Laura kupuje trochę mięsa / mięso.
Posso avere dello zucchero? – Mogę prosić o cukier?
Puoi prestarmi dei soldi? – Możesz pożyczyć mi trochę pieniędzy?
Voglio del pesce. – Chcę (trochę) ryby.
Vuoi del sale o del pepe? – Chcesz (trochę) soli czy pieprzu?

Zazwyczaj w miejsce rodzajnika cząstkowego przed rzeczownikami niepoliczalnymi używa się wyrażeń przyimkowych lub rzeczowników określających ilość, na przykład:

un po’ di (trochę)
Compra un po’ di frutta. – Kup trochę owoców.
Compra della frutta. – Kup trochę owoców.

Dammi un po’ di pane. – Daj mi trochę chleba.
Dammi del pane. – Daj mi (trochę) chleba.

un chilo di (kilogram)
Compro un chilo di fragole. – Kupuję kilogram truskawek.
Compro delle fragole. – Kupuję truskawki.

un litro di (litr)
Compro un litro di acqua. – Kupuję litr wody.
Compro dell’acqua. – Kupuję wodę.

un metro di (metr)
Compro un metro cubo di legno. – Kupuję metr sześcienny drewna.
Compro del legno. – Kupuję (trochę, pewną ilość) drewna.

Najczęściej używane rzeczowniki określające ilość:
una scatola (pudełko, puszka)
una lattina (puszka)
una bottiglia (butelka)
un barattolo (słoik)
un pacchetto (paczka)

Compro una scatola di biscotti, un barattolo di olive, due lattine di sardine, una bottiglia di vino e un pacchetto di noce. – Kupuję pudełko ciastek, słoik oliwek, dwie puszki sardynek, butelkę wina i paczkę orzechów włoskich.
Compro dei biscotti, delle olive, delle sardine, del vino e delle noci. – Kupuję ciastka, oliwki, sardynki, wino i orzechy włoskie.

Uwaga! Jeżeli używamy wyrażeń przyimkowych lub rzeczowników określających ilość, pamiętajmy, że przyimek di nie łączy się z rodzajnikiem określanego rzeczownika, na przykład:

un chilo di pomodori – kilo pomidorów
una scatola di fiammiferi – pudełko zapałek

Rodzajnika cząstkowego używamy również w liczbie mnogiej przed rzeczownikami policzalnymi w znaczeniu jacyś / jakieś, pewni / pewne, niektórzy / niektóre, kilkoro / kilka. Jest in synonimem alcuni / alcune, certi / certe, qualche, na przykład:

Ci sono delle persone che vogliono parlare con te. – Jacyś ludzie chcą z tobą rozmawiać.
Ci sono alcune persone che vogliono parlare con te. – Jacyś ludzie chcą z tobą rozmawiać.

Ho degli amici. – Mam (trochę) przyjaciół.
Ho un po’ di amici. – Mam (trochę) przyjaciół.

Ho pranzato con dei colleghi. – Jadłem obiad z pewnymi kolegami.
Ho pranzato con alcuni colleghi. – Jadłem obiad z kilkoma kolegami.

Vedo dei bambini che giocano al parco giochi. – Widzę (jakieś) dzieci bawiące się na placu zabaw.
Vedo un po’ di bambini che giocano al parco giochi. – Widzę (trochę) dzieci bawiących się na placu zabaw.

Uwaga!
Należy rozróżniać rodzajnik cząstkowy od form ściągniętych przyimka di, ponieważ są takie same. Te drugie są odpowiednikiem polskiego dopełniacza (kogo?, czego?, czyj?), określają stosunek przynależności, a także wskazują na miejsce pochodzenia, na przykład:

Il libro degli ospiti. – Księga gości.
Il vino del Chianti. – Wino z regionu Chianti.
Il direttore della scuola. – Dyrektor szkoły.

W niektórych sytuacjach rodzajnik cząstkowy pomijamy m.in.:

a) w zdaniach przeczących, na przykład:
Non ho ospiti (wobec: Ho degli ospiti) – Nie mam gości (Mam gości)
Non ho libri (wobec: Ho dei libri) – Nie mam książek (Mam jakieś książki)

b) często przy wyliczaniu większej liczby rzeczowników, na przykład:
C’erano uomini, donne e bambini. – Byli tam mężczyźni, kobiety i dzieci.

Przykłady zdań w wersji włosko-polskiej z rodzajnikiem cząstkowym

Foto: Lago di Garda © Ministero del Turismo (Italia)