W języku włoskim rzeczowniki poprzedza zazwyczaj rodzajnik, który wskazuje na ich rodzaj i liczbę.
Rozróżnia się trzy typy rodzajników:
– określony (l’articolo determinativo),
– nieokreślony (l’articolo indeterminativo),
– cząstkowy (l’articolo partitivo).
Rodzajnik nieokreślony posiada formy tylko w liczbie pojedynczej.
| Rodzaj męski | przed spółgłoską lub samogłoską | un |
| przed z, x, s + spółgłoska, gn, pn, ps | uno | |
| Rodzaj żeński | przed spółgłoską | una |
| przed samogłoską | un’ |
Opis form rodzajnika nieokreślonego
I. Rodzajnika un używa się się przed rzeczownikami rodzaju męskiego, zaczynającymi się od samogłoski (a, e, i, o, u) lub od spółgłosek innych niż z, x, s + spółgłoska, gn, pn, ps, na przykład:
un amico (przyjaciel)
un emigrante (emigrant)
un incidente (wypadek)
un ombrello (parasolka)
un uniforme (mundur)
un dizionario (słownik)
un libro (książka)
un quaderno (zeszyt)
W przypadku rzeczowników rodzaju męskiego zaczynających się od samogłoski, rodzajnik nieokreślony un występuje bez apostrofu.
II. Rodzajnika uno używa się przed rzeczownikami rodzaju męskiego, zaczynającymi się od z, x, s + spółgłoska, gn, pn, ps, na przykład:
uno gnomo (krasnoludek)
uno pneumatico (opona)
uno psicologo (psycholog)
uno studente (uczeń, student)
uno xenofobo (ksenofob)
uno yogurt (jogurt)
uno zaffiro (szafir)
uno zaino (plecak)
III. Przed rzeczownikami rodzaju męskiego obcego pochodzenia, zaczynającymi się od y, j oraz i (wymawianymi [j]), po którym następuje samogłoska, stawiamy rodzajnik uno. Rodzajnik ten nie ulega elizji, na przykład:
uno iato (hiatus)
uno junior (junior)
uno yogurt (jogurt)
IV. Rodzajnika una używa się przed rzeczownikami rodzaju żeńskiego, zaczynającymi się od spółgłoski, na przykład:
una casa (dom)
una finestra (okno)
una lampada (lampa)
una lezione (lekcja)
una pagina web (strona internetowa)
una risposta (odpowiedź)
una scuola (szkoła)
V. Rodzajnika un’ używa się przed rzeczownikami rodzaju żeńskiego, zaczynającymi się od samogłoski (a, e, i, o, u), na przykład:
un’amica (przyjaciółka)
un’ambasciata (ambasada, wiadomość)
un’epoca (epoka, okres)
un’introduzione (wprowadzenie)
un’ombra (cień)
un’università (uniwersytet)
W przypadku tego rodzajnika należy pamiętać o zastosowaniu apostrofu.
VI. Przed rzeczownikami rodzaju żeńskiego obcego pochodzenia, zaczynającymi się od y, j oraz i (wymawianymi [j] lub [dʒ]), po których następuje samogłoska, stawiamy rodzajnik una. Rodzajnik ten nie ulega elizji, na przykład:
una iena (hiena)
una jeep (jeep)
una yard (jard)
VII. Rzeczowniki, które w liczbie pojedynczej poprzedzone są rodzajnikiem nieokreślonym, w liczbie mnogiej występują najczęściej bez rodzajnika, bądź sporadycznie poprzedzają je formy rodzajnika cząstkowego w liczbie mnogiej dei, degli, delle, które mają znaczenie: niektórzy / niektóre, kilka, jacyś / jakieś. W liczbie mnogiej używa się również zaimków przymiotnych nieokreślonych alcuni, molti, tanti, troppi, pochi i liczebników. Przykłady:
Alcuni studenti sono più motivati di altri. – Niektórzy uczniowie są bardziej zmotywowani niż inni.
Cerco nuove possibilità. – Szukam nowych możliwości.
Ho (dei) dubbi sulle tue intenzioni. – Mam wątpliwości odnośnie twoich zamiarów.
Nel cortile ci sono oche e galline. – Na podwórzu są gęsi i kury.
Questa è una dimostrazione. Queste sono (delle) dimostrazione. – To jest (jakaś) demonstracja. To są jakieś demonstracje.
Questa è una pianta. Queste sono (delle) piante. – To jest (jakaś) roślina. To są (jakieś) rośliny.
Questo è un dizionario. Questi sono (dei) dizionari. – To jest (jakiś) słownik. To są (jakieś) słowniki.
Użycie rodzajników nieokreślonych w języku włoskim
Użycie rodzajnika zależy od kontekstu wypowiedzi. Istnieje również wiele wyjątków i nieścisłości co do wyboru, stosowania bądź opuszczania rodzajników. Poniższe zasady są tymi najbardziej ogólnymi.
Rodzajnika nieokreślonego używamy:
a) jeżeli rzeczownik został wymieniony po raz pierwszy, jest bliżej nieokreślony, nieznany. Gdy jednak opisywana osoba, zwierzę lub rzecz przestaje być nieznana, bo mówimy on nim/o niej ponownie, stosujemy rodzajnik określony, na przykład:
Ho una proposta. La mia proposta è per tutti. – Mam (pewną) propozycję. Moja propozycja jest dla wszystkich.
Sento un rumore. Il rumore arriva dalla strada. – Słyszę (jakiś) hałas. Hałas dochodzi z ulicy.
Vedo una ragazza. La ragazza è alta. – Widzę (jakąś) dziewczynę. Dziewczyna jest wysoka.
Voglio comprare un appartamento. L’appartamento deve essere grande. – Chcę kupić (jakieś) mieszkanie. Mieszkanie musi być duże.
b) jeżeli rzeczownik jest dodatkowo określany przez przymiotnik, na przykład:
È un ambiente di lavoro internazionale. – To międzynarodowe środowisko pracy.
È un artista di fama mondiale. – To jest artysta światowej sławy.
È un tema molto ampio. – To jest temat rzeka.
L’Italia è uno stato membro dell’Unione europea. – Włochy są krajem członkowskim Unii Europejskiej.
Palermo è una città insolita. – Palermo to niezwykłe miasto.
Questo è un piccolo regalo. – To jest mały upominek.
Una ragazza saggia conosce i suoi limiti, ma una intelligente sa che non ne ha. – Mądra dziewczyna zna swoje granice, inteligentna dziewczyna wie, że dla niej granice nie istnieją. [Marilyn Monroe]
c) w funkcji liczebnika, na przykład:
Ho un fratello minore e una sorella maggiore. – Mam (jednego) młodszego brata i (jedną) starszą siostrę.
Prendo un caffè e un pezzo di torta. – Wezmę kawę i kawałek ciasta.
Una tazza d caffè, per favore. – Poproszę filiżankę kawy.
Vorrei un’acqua minerale e un panino. – Chciałbym wodę niegazowaną i kanapkę.
d) w zdaniach wykrzyknikowych w celu nadania wypowiedzi wartości ekspresywnej (wyrażenia podziwu, zdziwienia, zaskoczenia itp.), na przykład:
Hai un’immaginazione! – Ale masz wyobraźnię!
Ho conosciuto una ragazza! – Poznałem niezłą dziewczynę!
Ho una fame! – Ależ jestem głodny / głodna!
Sei un angelo! – Jesteś aniołem!
e) w zdaniach wskazujących na podmiot jako przedstawiciela gatunku, grupy lub klasy osób, zwierząt lub rzeczy. W tym znaczeniu rodzajnik nieokreślony pełni podobną funkcję jak przymiotnik nieokreślony „ogni” (każdy), na przykład:
Un diplomatico deve avere un carattere cosmopolita, curioso e aperto verso ogni cultura e ogni popolo. – Dyplomata powinien mieć charakter kosmopolityczny, ciekawski i otwarty na każdą kulturę i każdy naród.
Un giovane manca sempre d’esperienza. – Młodemu zawsze brak doświadczenia.
Un soldato non piange. – Żołnierz nie płacze.
Un uomo non deve piangere. – Mężczyzna nie powinien płakać.
Una donna sa essere dolce e tenera, ma anche forte e coraggiosa. – Kobieta potrafi być słodka i czuła, ale także silna i odważna.
Un musicista deve fare musica, un artista deve dipingere, un poeta deve scrivere, se vuol essere alla fine in pace con sé stesso. – Muzyk musi tworzyć muzykę, artysta musi malować, poeta musi pisać, jeśli chce być ostatecznie szczęśliwy. [Abraham Maslov]
f) przed nazwiskami słynnych postaci (malarzy, pisarzy, wynalazców itp.) użytymi w sensie przenośnym, na przykład:
A Malaga ho potuto vedere un Picasso. – W Maladze mogłem zobaczyć jeden z obrazów Picassa.
Il museo ha acquistato un Monet. – Muzeum nabyło jeden z obrazów Moneta.
Sei un Einstein. – Jesteś Einsteinem.
Un Botticelli venduto a peso d’oro. – Jeden ze sprzedanych obrazów Botticellego był na wagę złota.
Un Monet è stato venduto a un’asta di Milano. – Jeden z obrazów Moneta został sprzedany na aukcji w Mediolanie.
Foto: L’Isola Bella situata nel Lago Maggiore © Terre Borromeo