Zaimki rzeczowne wskazujące w j. francuskim (Les pronoms démonstratifs en français)

Bonjour les amis !

Poprzedni wpis poświęcony był francuskim zaimkom przymiotnym wskazującym (les adjectifs démonstratifs), a w tym wpisie dowiemy się o zaimkach rzeczownych wskazujących (les pronoms démonstratifs). Poznamy ich formy, dowiemy się o ich roli i przyjrzymy się przykładom ich użycia. Zauważmy, że w języku polskim nie ma odrębnych form dla rzeczownych i przymiotnych zaimków wskazujących, natomiast we francuskiej gramatyce taki podział istnieje.

Ogólnie rzecz biorąc zaimki rzeczowne wskazujące zastępują rzeczownik lub grupę wyrazów, wskazując na osobę, rzecz lub zjawisko już wcześniej wymienione w zdaniu. Mają formy pojedyncze i złożone. Zaimki rzeczowne, tak samo jak rzeczowniki, mogą łączyć się z partykułami -ci/là.

Formy pojedyncze:

Formy złożone:

Zastosowanie:

Zaimek rzeczowny wskazujący zastępuje w zdaniu rzeczownik lub grupę wyrazów, które w innym wypadku musiałyby zostać powtórzone. Jest to zatem zabieg typowo stylistyczny powodujący, że zdanie jest krótsze i lepiej brzmi. Przykłady:

l’émission d’aujourd’hui et celle d’hier – emisja dzisiejsza i ta wczorajsza
Le confinement est un peu moins strict que celui de mars. – Ograniczenia są trochę mniej surowe niż te z marca.
Le monde d’hier était-il moins dangereux que celui d’aujourd’hui ? – Czy wczorajszy świat był mniej niebezpieczny niż ten dzisiejszy?

I. Form pojedynczych rodzaju męskiego i żeńskiego używa się w następujących sytuacjach:

a) najczęściej przed zaimkiem względnym, na przykład:

La France, le plus beau pays au monde mais aussi celui qui dispose du plus grand potentiel touristique. – Francja, najpiękniejszy kraj na świecie, ale także ten, który dysponuje największym potencjałem turystycznym.
Le gagnant sera celui ou celle qui aura effectué le plus gros volume de ventes. – Zwycięzcą zostanie ten lub ta, który(-a) odnotuje największą wielkość sprzedaży.
Son modèle économique est sans doute celui qui pourrait subsister à l’avenir. – Jego model ekonomiczny jest bez wątpienia tym, który mógłby przetrwać w przyszłości.

b) przed imiesłowem czasu teraźniejszego (le participe présent) i imiesłowem czasu przeszłego (le participe passé), na przykład:

Les bénéfices provenant de la récolte de fruits et ceux provenant de la vente de produits agricoles. – Zyski pochodzące ze zbioru owoców i sprzedaży produktów rolnych.
Tu aimes ce film ? Quel film ? Celui réalisé par Luc Besson. – Podoba ci się ten film? Który film? Ten w reżyserii Luca Besson.
Tu parles de quelle traduction, celle faite par nous ? – O którym tłumaczeniu mówisz? Tym wykonanym przez nas?

c) przed dopełniaczem, na przykład:

Le prix du nouveau vol est inférieur à celui de la première réservation. – Cena nowego lotu jest niższa od tej z pierwszej rezerwacji.
Ma voiture et celle de mon père. – Mój samochód i ten mojego ojca.
Un niveau de prix qui n’est pas le même que celui de la clientèle étrangère. – Poziom cen, który nie jest taki sam jak [ten] dla klientów zagranicznych.
Où sont les cahiers ? Lesquels ? Ceux des enfants. – Gdzie są zeszyty? Które? Te [należące do] dzieci.

II. Zaimek rzeczowny wskazujący rodzaju nijakiego ce (c’) odnosi się do rzeczy i zastępuje rzeczownik lub grupę wyrazów. Tłumaczy się go na język polski przez „to” lub „co”. Zaimek ten występuje:

a) w konstrukcji ce (c’) + être:

Zwróćmy uwagę, że w wyniku zjawiska nazywanego elizją w liczbie pojedynczej zaimek „ce” traci samogłoskę „e” przed „est”, w wyniku czego: ce + est = c’est. Po zwrotach c’est i ce sont występuje najczęściej rodzajnik nieokreślony.

C’est impossible. – To niemożliwe.
C’est un bel endroit. – To piękne miejsce.
C’est pas grave. – Nie szkodzi.
Ce n’était pas vraiment facile. – To nie było takie proste.
Ce sont des questions très précises. – To są kwestie bardzo szczegółowe.

b) w konstrukcji ce (c’) + zaimek względny, na przykład:

Impossible de prévoir ce qui arrivera. – Nie można przewidzieć, co się stanie.
Regardez ce qui est devant vous. – Spójrzcie, co jest przed wami.
Je te dirai tout ce que je sais. – Powiem tobie wszystko, co wiem.

III. W przypadku form złożonych, gdy obie formy występują parami, partykuła „-ci” dołączana do rzeczownika wskazuje na bliskość w czasie lub przestrzeni, a partykuła „-là” na oddalenie.
Jeżeli jednak nie tworzymy opozycji dwóch rzeczowników w postaci ten-tamten, w mowie potocznej najczęściej (ale nie zawsze) stosowana jest partykuła „-la” bez względu na odległość, czyli również w znaczeniu „ici”, gdy coś lub ktoś jest bardzo blisko nas. Z kolei w tekstach rozróżnienie między „-ci” a „-là” jest najczęściej zachowane. Przykłady zdań:

Celui-ci correspond parfaitement à nos besoins. Ten (tutaj) doskonale odpowiada naszym potrzebom.
Je crois que celui-ci est déjà mûr et celui-là est encore vert. – Sądzę, że ten (tu) jest dojrzały, a tamten jest jeszcze zielony.
Si les marchés thaï sont réputés, celui-ci possède une particularité unique. – O ile tajskie bazary cieszą się dobrą opinią, ten tutaj ma unikatową cechę.
Quelle robe du soir préférez-vous ? Celle-ci ou celle-là ? – Którą suknię wieczorową pani woli? Tę tu czy tamtą?

IV. Formy „ceci” [to (tutaj)] i „cela” [to (tam), tamto] zastępują rzeczownik lub zdanie przed czasownikami. Od obu form zazwyczaj rozpoczynają się zdania. Opozycja między „ceci” a „cela” jest taka sama jak w formach „celui-ci” – „celui-là”. Przykłady:

Ceci est pour les enfants et cela pour ma femme. – To jest dla dzieci, a tamto dla mojej żony.
Ceci nous permet de communiquer à distance. – To nam pozwoli na zdalną komunikację.
Ceci doit être considéré comme un signal très positif. – Należy to postrzegać jako bardzo pozytywny sygnał.
Cela signifie que tu as un grave problème. – To znaczy, że masz poważny problem.

V. Zaimek rzeczowny wskazujący „ça” jest formą skróconą, używaną w mowie potocznej zamiast „cela”. Zaimki „çela” i „ça” wskazują na rzeczy, zjawiska lub fakty. Zaimek „ça” występuje w bardzo wielu przydatnych zwrotach. Przykłady:

C’est ça ! – Otóż to!
C’est ça la vie, n’est-ce pas ? – Takie jest życie, prawda?
C’est minable, ça ! – To jest kiepskie.
C’est pour ça. – Właśnie dlatego.
C’est tout ou rien. – Wszystko albo nic.
Ça dépend. – To zależy.
Cela c’est déjà trop. – Tego już za wiele.
Cela ne peut pas continuer comme ça. – Tak dalej być nie może.
Cela ne se dit plus. – Tak już się nie mówi.
Comment ça ? – Jak to ?
Pas de ça ! – To nie! / Tego nie!
Pourriez-vous expliquer cela ? – Czy mógłby pan to wyjaśnić?
Qu’est-ce que c’est que ça ? – A to co?
Qu’est-ce que ça veut dire ? – Co to znaczy?
Qui ça ? – Kto to?

A teraz dodatkowe przykłady zdań w wersji francusko-polskiej do analizy:

À la prochaine !