3 października 1990 r. to jedno z najważniejszych wydarzeń we współczesnej historii Niemiec. Niemiecka Republika Demokratyczna połączyła się z Republiką Federalną Niemiec po 41 latach podziału. Ten historycznie ważny moment został nazwany Dniem Jedności Niemiec (niem. Tag der Deutschen Einheit) i obchodzony jest 3 października. W tym dniu w wielu niemieckich miastach odbywają się uroczystości.
3 października 2020 r. Niemcy świętują 30. rocznicę zjednoczenia. Tegoroczne obchody Dnia Jedności Niemiec przypadają na okres od 5 września do 4 października. Ich motto to „30 Jahre – 30 Tage – 30 x Deutschland“ (30 lat – 30 dni – 30 x Niemcy). Uroczystości te obchodzone są tradycyjnie w Berlinie w okolicy Bramy Brandenburskiej (niem. Brandenburger Tor) i gmachu Reichstagu, w którym mieści się siedziba parlamentu Niemiec, a także wzdłuż ulicy 17. Czerwca (Straße des 17. Juni). Brama Brandenburska jest jednym z najbardziej charakterystycznych obiektów w Berlinie oraz symbolem zjednoczenia Niemiec. W tym roku z uwagi na pandemię COVID-19 nie odbędzie się w tym miejscu festyn obywatelski (niem. Bürgerfest).
Od 1990 r. główna uroczystość z okazji Dnia Jedności Niemiec odbywa się w stolicy kraju związkowego, który w tym czasie sprawuje przewodnictwo w Bundesracie, czyli w wyższej izbie parlamentu. Z uwagi na to, że w 2020 r. przewodnictwo w Bundesracie sprawuje Brandenburgia, główne uroczystości odbyły się w Poczdamie. Zostały one poprzedzone nabożeństwem ekumenicznym w kościele pw. św. Piotra i Pawła w Poczdamie.
Uroczysta ceremonia (der Festakt) odbyła się w Metropolis-Halle w Studio Filmowym Babelsberg. Uroczystość była transmitowana na żywo przez pierwszy program niemieckiej telewizji Das Erste w dniu 3 października 2020 r. od godz. 12:00. Występ Niemieckiej Orkiestry Filmowej Babelsberg, piosenkarzy i artystów (Roland Kaiser, Mieze Katz, Mark Forster) uświetnił obchody uroczystości.
Podczas uroczystości przemówienia wygłosili premier kraju związkowego Brandenburgia (Ministerpräsident des Landes Brandenburg) Dietmar Woidke i prezydent Niemiec Frank-Walter Steinmeier. W prezentacji multimedialnej odwołano się do postaci i wydarzeń o istotnym znaczeniu, które doprowadziły do obalenia Muru Berlińskiego i upadku systemu komunistycznego w Europie. Na zdjęciu poniżej widać byłego kanclerza RFN Helmuta Kohla, prezesa Rady Ministrów Tadeusza Mazowieckiego – pierwszego niekomunistycznego premiera Polski od czasu zakończenia II wojny światowej oraz byłego wicekanclerza i ministra spraw zagranicznych RFN Hansa-Dietricha Genschera.
Jedność Niemiec symbolizuje wielki napis „WIR” w kolorze flagi Niemiec umieszczony naprzeciw Bramy Brandenburskiej w Poczdamie (niem. Brandenburger Tor in Potsdam) przy placu Luisenplatz. Brama został wybudowana w lata 1770-1771 (autorzy: Karl von Gontard i Georg Christian Unger).
W Poczdamie na 3,5 km odcinku od Luisenplatz do budynku Landtagu, wzdłuż Hegelallee i na Placu Jedności (Platz der Einheit), zlokalizowane zostały punkty ekspozycyjne (EinheitsEXPO) w postaci przeszklonych pawilonów 16 krajów związkowych (niem. Bundesländer), organów konstytucyjnych (Bundestag, Bundesrat, Prezydent Federalny, Rząd Federalny i Federalny Trybunał Konstytucyjny), Komisji Rządu Federalnego „30 lat pokojowej rewolucji i niemieckiej jedności” („30 Jahre Friedliche Revolution und Deutsche Einheit“), a także innych instytucji rządowych i podmiotów.
Tak wyglądał pawilon wystawowy Brandenburgii.
Pawilon wystawowy Meklemburgii-Pomorza Przedniego.
Pawilon wystawowy Bundeswehry.
Pawilon wystawowy Komisji Rządu Federalnego „30 lat pokojowej rewolucji i niemieckiej jedności”.
Zjednoczenie symbolizują również posadzone drzewa przez przedstawicieli władz poszczególnych krajów związkowych.
Do Poczdamu przywieziono wielką rzeźbę z brązu „Quo Vadis“ (Trabant na nogach) autorstwa Davida Černý’ego, która symbolizuje ucieczkę Niemców z NRD, którzy jesienią 1989 r. schronili się w ambasadzie RFN w Pradze, pozostawiając setki trabantów na ulicach Pragi i uzyskali zgodę na wyjazd na Zachód. Ambasada Niemiec w Pradze zakupiła rzeźbę i umieściła ją w ogrodzie przy ambasadzie. Oryginał rzeźby znajduje się w posiadaniu Muzeum Historii Niemiec w Lipsku.
Uroczystości poświęcona jest specjalna strona internetowa: https://tag-der-deutschen-einheit.de/ Materiały audiowizualne i internetowe udostępnia również Federalna Centrala Kształcenia Obywatelskiego (niem. Bundeszentrale für politische Bildung). Liczne uroczystości i wystawy organizują również niemieckie przedstawicielstwa zagraniczne (deutsche Auslandsvertretungen) zlokalizowane na całym świecie.
Z kart historii
Od 1949 r. do 1990 r. istniały dwa państwa niemieckie, różniące się ustrojem i stopniem rozwoju ekonomicznego. W obszarze wpływów Związku Radzieckiego znalazły się wschodnie tereny III Rzeszy: Meklemburgia, Brandenburgia, Saksonia, Wolne Państwo Anhalt oraz Wolne Państwo Saksonia i Turyngia. Amerykanie mieli nadzór nad Bawarią, Bremą i Hesją. Strefa brytyjska obejmowała: Hamburg, Dolną Saksonię, Schleswig-Holstein i Nadrenię-Westfalię, natomiast Francuzom przypadły: Saara, Nadrenia-Palatynat, Wirtembergia i Badenia. Na przeciwległych biegunach stały dwa wielkie mocarstwa – ZSRR i USA.
Alianci zdecydowali też o podziale Berlina na cztery sektory, które znalazły się pod zarządami czterech państw alianckich – USA, Wielkiej Brytanii, Francji oraz ZSRR. Na okupowanych terenach zarząd wojskowy pomagał w odtwarzaniu niemieckiej administracji. We wschodniej części władzę sprawował komisarz oddelegowany przez wojska sowieckie, natomiast część zachodnia została podzielona na 3 strefy okupacyjne, tzn. francuską, brytyjską i amerykańską. W 1947 r. strefy brytyjska i amerykańska zostały połączone, a w 1949 r. przyłączono do nich strefę francuską.
9 listopada 1989 r. upadł Mur Berliński (niem. Berliner Mauer), który był symbolem podziału Europy i świata na dwa wrogie systemy. Za datę rozpoczęcia budowy muru uważa się 13 sierpnia 1961 roku. Mur Berliński stanowił zespół umocnień i fortyfikacji o długości około 155 kilometrów wokół Berlina Zachodniego, z czego ok. 43,7 km znajdowały się na terenie Berlina Wschodniego a ok. 112,7 km w dzielnicy Poczdam. Mur przebiegał przez tereny zabudowane, tereny leśne, tereny otwarte i wzdłuż rzek, kanałów lub jezior. Przy próbach ucieczek na Zachód przez Mur Berliński zginęło wiele osób. Szacunkowa liczba ofiar waha się między 136 a 239.
W dniu 9 listopada 1989 r. po omyłkowej wypowiedzi rzecznika Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec (niem. Sozialistische Einheitspartei Deutschlands – SED) Güntera Schabowskiego, że wydano zarządzenie pozwalające każdemu obywatelowi NRD wyjechać z kraju i regulacja ta wchodzi w życie „natychmiast”, tysiące Berlińczyków z obu stron granicy ruszyło na punkty graniczne i przyczyniło się do stopniowego otwarcia przejść granicznych między podzielonymi częściami miasta. Otwarcie granic między NRD a RFN było wydarzeniem, które otworzyło drogę do zjednoczeniu Niemiec i było ważnym etapem upadku systemu komunistycznego w Europie Środkowo-Wschodniej. Pierwotnie to 9 listopada miał zostać ogłoszony Dniem Zjednoczenia Niemiec. Data ta zbiega się jednak z dniem proklamacji Republiki Weimarskiej w 1918 r., upadkiem pierwszego przewrotu Hitlera w 1923 r. i pogromem Żydów w „noc kryształową” (niem. Kristallnacht) z 9 na 10 listopada 1938 r. w nazistowskich Niemczech. Ostatecznie postanowiono, że to 3 października będzie świętem państwowym upamiętniającym jedność Niemców.
13 czerwca 1990 r. rozpoczęto oficjalną rozbiórkę Muru Berlińskiego. W Berlinie do dziś pozostały nieliczne fragmenty muru, stanowiącego miejsce pamięci o ofiarach reżimu. Najważniejszym z monumentów upamiętniających dawny podział miasta jest Miejsce Pamięci Muru Berlińskiego (niem. Gedenkstätte Berliner Mauer) przy ulicy Bernauer Straße 111. Obecnie jest to jedyne miejsce, gdzie można zobaczyć fragment oryginalnego muru berlińskiego w skali jeden do jednego, czyli szerokiego pasa zamkniętej z obu stron przestrzeni.
Innym z miejsc kojarzonym z Murem Berlińskim jest ciągnąca się wzdłuż ulicy Mühlenstraße nad rzeką Szprewą East Side Gallery, która została otwarta 28 września 1990 r. i od 1991 r. znajduje się w rejestrze zabytków. Jest to swego rodzaju galeria-pomnik dla wolności stworzony przez artystów z całego świata na fragmencie Muru Berlińskiego o długości ok. 1,3 km. Galeria zawiera ponad 100 oryginalnych malowideł ściennych stworzonych po upadku Muru Berlińskiego.
Najbardziej znane graffiti to legendarny „Braterski Pocałunek” (autor Dimitrij Vrubel), ukazujący braterski pocałunek przywódcy ZSRR i Leonida Breżniewa i przywódca NRD Ericha Honeckera. Innym z symbolicznych graffiti jest „Test the Best” (autor Birgit Kinder), ukazujące trabanta przebijającego się przez mur.
W Berlinie znajduje się również Miejsce Pamięci Berlin-Hohenschönhausen (niem. Gedenkstätte Berlin-Hohenschönhausen). Miejsce to upamiętnia prześladowania polityczne w radzieckiej strefie okupacyjnej oraz w NRD. Uważane jest ono za najważniejsze miejsce poświęcone pamięci ofiar reżimu komunistycznego w Niemczech.
W 2006 r. zwiedzającym udostępniono Muzeum NRD (niem. DDR Museum Berlin) poświęcone życiu codziennemu i symbolom NRD. Interaktywne wystawy umożliwiają wgląd w dzień powszedni mieszkańców byłej NRD.
Atrakcją turystyczną jest niewątpliwie symboliczny punkt kontroli granicznej Checkpoint Charlie. Przy budce strażniczej stoi trzech statystów przebranych w mundury żołnierzy – niemiecki, amerykański i rosyjski. Na skrzyżowaniu ulic Friedrichstraße z Zimmerstraße znajdowało się jedno z 8 przejść granicznych między NRD a Berlinem Zachodnim. Oficjalna nazwa przejścia po stronie NRD-owskiej brzmiała Zimmerstraße. W 1991 roku armia USA oficjalnie opuściła to miejsce. Obok przejścia znajduje się obecnie Muzeum „Mur Berliński” (niem. Mauermuseum), które dokumentuje historię podzielonego miasta.
W berlińskiej dzielnicy Lichtenberg w dawnym budynku Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego NRD (niem. Ministerium für Staatssicherheit – MfS) przy Normannenstraße 20 znajduje się Muzeum Stasi. Zostało ono utworzone przez Placówkę Pamięci i Badań Normannenstraße. Można tam zobaczyć m.in. autentyczne biura Stasi. Udostępniane ekspozycje dają pogląd na temat działalności ówczesnych służb, ustroju politycznego oraz opozycji działającej w NRD.
Jednym z zimnowojennych symboli jest również Most Glienicke (niem. Glienicker Brücke) nad rzece Hawelą, na którym przebiegała granica między Berlinem Zachodnim a wschodnioniemieckim Poczdamem. Most ten zyskał rozgłos za sprawą tego, że to na nim dokonywano wymiany agentów pomiędzy dwoma stronami zimnej wojny. Most na mapach NRD figurował jako „most jedności” (Brücke der Einheit), natomiast mieszkańcy RFN nazywali go „mostem agentów” (Spionenbrücke). Most został zbudowany w latach 1904-1907, w czasie II wojny został zniszczony i ponownie oddany do użytku w 1949 r. Most był trzykrotnie wykorzystywany do wymiany pojmanych szpiegów (10.02.1962 r., 11.06.1985 r., 11.02.1986 r.). Przechodząc przez most możemy zobaczyć, w którym miejscu dokładnie przebiegła granica, gdyż w asfalt wtopiono pamiątkową metalową listwę z napisem „Deutsche Teilung bis 1989”.
Wzdłuż dawnej granicy Berlina Zachodniego i Wschodniego przebiega szlak muru berlińskiego o długości ok. 160 km. Jest to trasa pieszo-rowerowa, która prowadzi przez centrum Berlina i przez tereny „zielone” z krajobrazem zieleni i wód, także wzdłuż Haweli. Trasa ta pokrywa się z dawną drogą celną lub drogą, po której poruszały się konwoje służb granicznych NRD. Na szlaku tym można zobaczyć pozostałości po Murze Berlińskim, punkty kontroli granicznej, wieże strażnicze, tablice informacyjno-pamiątkowe.
Berlin, przez wiele lat podzielony murem, jest obecnie jedną z europejskich metropolii tętniących życiem. To również miasto pełne zabytków, muzeów, miejsc naznaczonych dramatyczną historią, które warto zobaczyć.