La Ghriba est la synagogue la plus célèbre à Djerba et à la fois la plus vieille synagogue d’Afrique du Nord. Elle est située à un kilomètre du village d’Erriadh (anciennement appelé Hara Sghira) et à 11 kilomètres au sud d’Houmt-Souk, la capitale de l’île. Ce village abrite une communauté juive de plusieurs centaines de personnes et la population musulmane.
La Ghriba jest najsłynniejszą synagogą na Dżerbie i zarazem najstarszą synagogą w Afryce Północnej. Znajduje się jeden kilometr od wioski Erriadh (nazywaną dawniej Hara Sghira) i 11 km na południe od Houmt-Souk, stolicy wyspy. W wiosce tej żyje kilkusetosobowa wspólnota żydowska i ludność muzułmańska.
Selon la légende, la synagogue aurait été bâti par des juifs qui se seraient réfugiés à Djerba, après la destruction du Temple de Salomon par l’armée babylonienne en 586 av. J.-C. Des prêtres auraient emporté des rouleaux antiques, une porte et une pierre du Temple de Jérusalem. De nos jours, les visiteurs peuvent voir une pierre incorporée à l’une des voûtes de la synagogue qui serait la pierre originale rapportée de Jérusalem. La légende lie donc directement la fondation de la Ghriba au Temple de Jérusalem.
Według legendy synagoga została rzekomo wzniesiona przez Żydów, którzy schronili się na wyspie Dżerbie po zniszczeniu Świątyni Salomona przez armię babilońską w 586 r. p.n.e. Kapłani mieli zabrać ze sobą starodawne zwoje, drzwi i kamień ze Świątyni Salomona. Zwiedzający mogą zobaczyć współcześnie kamień wmurowany w jedno ze sklepień synagogi, który rzekomo jest kamieniem przywiezionym z Jerozolimy. Legenda wiąże zatem bezpośrednio utworzenie La Ghriby ze Świątynią Jerozolimską.
D’après une autre légende la synagogue doit son nom à une jeune fille étrangère, solitaire et mystérieuse qui serait venue un jour s’installer dans une hutte de branches, sur une colline déserte, à proximité de Hara Sghira. Les habitants n’auraient osé venir l’approcher et lui demander la raison de sa présence sur l’île. Une nuit, ils virent la hutte en feu mais craignirent de s’approcher, pensant que la jeune fille était en train de faire de la magie, et ils ne vinrent pas à son secours. Le lendemain, ils s’approchèrent de la cabane réduite en cendres et y découvrirent son corps mais épargnée par les flammes. Ils comprirent alors qu’il s’agissait d’une sainte et décidèrent d’élever un sanctuaire à cet endroit. Le portrait de la jeune femme mystérieuse n’indique pas sa religion, mais sa sainteté était reconnue de tous, même des musulmans. Il convient de noter que le terme arabe ghriba signifie « étrangère », « solitaire », mais aussi « mystérieuse ».
Według innej legendy synagoga zawdzięcza swoją nazwę młodej i obcej dziewczynie, samotnej i tajemniczej, która rzekomo pewnego dnia zamieszkała w szałasie w bezludnej dolinie, w pobliżu Hara Sghira. Mieszkańcy bali się do niej zbliżać i pytać o powód jej obecności na wyspie. Pewnej nocy zobaczyli jak szałas płonie, ale bali się do niego zbliżyć, sądząc że dziewczyna odprawiała czary i nie przyszli jej z pomocą. Nazajutrz zbliżyli się do spopielałego szałasu i odkryli tam jej ciało, jednak oszczędzone przez płomienie. Zrozumieli wówczas, że mają do czynienia ze świętą i postanowili wznieść w tym miejscu sanktuarium. Portret młodej, tajemniczej kobiety nie wskazuje na jej religię, jednak jej świętość została uznana przez wszystkich, nawet przez muzułmanów. Warto odnotować, że arabski wyraz „ghriba” oznacza „dziwną”, „samotną”, a także „tajemniczą”.
L’actuelle synagogue a été construite au XIXe siècle et a remplacé la structure du XVIe siècle. Le bâtiment est composée de deux salles couvertes. La première salle constituait originairement une cour ouverte mais qui a été couverte pour pouvoir recevoir un nombre plus grand de croyants. À l’entrée de celle-ci se trouvent deux rangées de colonnes la divisant en trois parties. Cette salle est reliée à la salle de prière principale par trois voûtes. Cette dernière salle possède également deux rangées de voûtes qui soutiennent une claire-voie avec de nombreuses fenêtres. À l’origine, il y en avait douze, de même que les douze tribus d’Israël. Cependant, avec les rénovations et les modifications postérieures du bâtiment, le nombre de fenêtres a augmenté. Les modifications postérieures sont particulièrement évidentes du côté nord du bâtiment car elles ont provoqué des changements par rapport au plan symétrique original du bâtiment.
Obecna synagoga została zbudowana w XIX wieku i zastąpiła budowlę z XVI wieku. Budynek składa się z dwóch krytych sal. Pierwsza sala pierwotnie stanowiła otwarty dziedziniec, który został przykryty, żeby pomieścić większą liczbę wiernych. Przy wejściu do niej znajdują się dwa rzędy kolumn, rozdzielające ją na trzy części. Sala ta jest połączona z główną salą modlitw za pomocą trzech sklepieni. Ta druga sala ma również dwa rzędy kolumn, które podtrzymują clerestorium z licznymi oknami. Pierwotnie było ich dwanaście, podobnie jak dwanaście plemion Izraela. Jednak wraz z późniejszymi renowacjami i modyfikacjami budynku ilość okien zwiększyła się. Późniejsze modyfikacje są szczególnie widoczne w północnej części budynku, ponieważ spowodowały one zmiany w stosunku do symetrycznego układu budynku.
La téva (la plate-forme d’où est lue la Torah) est située à l’extrémité occidentale de la salle de prière. Les bancs en bois sont placés autour d’elle. Les murs intérieurs sont décorés de faïences à motifs décoratifs bleus, blancs et bruns à la différence des murs extérieurs qui sont peints en blanc.
Teva (platforma, skąd czyta się Torę) znajduje się w zachodniej części sali modlitw. Wokół niej rozmieszczone są drewniane ławki. Wewnętrzne ściany zdobione są fajansem z motywami dekoracyjnymi w kolorze niebieskim, białym i brązowym w odróżnieniu od ścian zewnętrznych, które pomalowane są w kolorze białym.
La cour intérieure est entourée par des loggias couvertes et des colonnes. Les bâtiments adjacents servent de logement aux pèlerins, les plus anciens ayant été érigés à la fin du XIXe siècle et ayant été suivis d’une deuxième structure établie au début des années 1950. La synagogue abrite l’une des copies les plus anciennes de la Torah.
Wewnętrzny dziedziniec otoczony jest zakrytymi loggiami i kolumnami. Przyległe budynki służą pielgrzymom, najstarsze z nich zbudowano pod koniec XIX wieku i rozbudowano na początku lat 50. XX wieku. W synagodze znajduje się jedna z najstarszych kopii Tory.
La synagogue fait l’objet d’un pèlerinage annuel, à l’occasion de la fête juive de Lag Ba’omer qui rassemble plusieurs milliers de pèlerins de la Tunisie et de l’étranger. La synagogue attire des foules de pèlerins de nombreuses religions. Le pèlerinage inclut une visite à la synagogue, l’aumône, des prières et la participation à l’un des deux cortèges qui ont lieu pendant les deux derniers jours du pèlerinage.
Synagoga jest celem corocznych pielgrzymek z okazji żydowskiego święta Lag Ba’Omer, które gromadzi tysiące pielgrzymów z Tunezji i z zagranicy. Synagoga przyciąga tłumy pielgrzymów różnych religii. Pielgrzymka obejmuje wizytę w synagodze, jałmużnę, modlitwy i udział w jednej z dwóch procesji, które odbywają się w trakcie dwóch ostatnich dni pielgrzymki.
D’après une coutume locale, les femmes (de différentes confessions) descendent dans la crypte supposée être la tombe de la Ghriba sous la synagogue et elles y déposent des œufs crus sur lesquels sont inscrits leurs vœux les plus fervents, p.ex. le mariage. L’œuf, laissé près d’une bougie pour la durée du festival, est ensuite retourné à la célibataire qui, après l’avoir mangé, serait sûr de trouver un époux.
Zgodnie z lokalnym zwyczajem kobiety (różnych wyznań) schodzą do krypty, gdzie rzekomo pod synagogą znajduje się grób Ghriby i składają tam surowe jajka, na których są zapisane ich najserdeczniejsze życzenia np. małżeństwo. Pozostawione przy świeczkach przez okres święta jajko jest następnie oddawane pannie, która po jego zjedzeniu jest pewna, że znajdzie męża.
La synagogue est gérée par une commission administrative indépendante établie à la fin du XIXe siècle, alors que la Tunisie était sous protectorat français (1881-1956). L’organisation du pèlerinage annuel est devenue la tâche principale de cette commission. Les revenus de ce pèlerinage sont reversés aux vieux habitants du village ainsi qu’aux étudiants locaux de la Torah.
Synagoga zarządzana jest przez niezależną komisję administracyjną ustanowioną w końcu XIX wieku, gdy Tunezja znajdowała się pod protektoratem francuskim (1881-1956). Głównym zadaniem ten komisji stała się organizacja dorocznej pielgrzymki. Dochody z tej pielgrzymki są przekazywane najstarszym mieszkańcom wioski, a także miejscowym osobom studiującym Torę.
Photo : L’intérieur de la synagogue de la Ghriba. ©Fethi Belaid