Rodzajnik określony w j. francuskim (l’article défini en français)

Bonjour !

W tym wpisie kontynuujemy poznawanie rodzajników w języku francuskim. Tym razem omówię najczęstsze przypadki stosowania rodzajników określonych. Posłużę się w tym celu licznymi przykładami wyrazów i zdań francuskich z tłumaczeniem na język polski. Poznamy zatem dużo nowych wyrazów.

Rodzajnik to jeden z określników rzeczownika, które wskazują na kategorię określoności lub nieokreśloności rzeczownika. Rodzajnik w języku francuskim występuje w dwóch rodzajach: męskim i żeńskim, a także w liczbie pojedynczej i mnogiej.

W poniższej tabeli zestawiono formy dla rodzajnika określonego. Zwróć uwagę, że w liczbie mnogiej rodzajnik jest taki sam dla obu rodzajów.

Jeżeli rzeczownik w liczbie pojedynczej zaczyna się na samogłoskę lub „h” nieme (h muet), to rodzajnik określony przyjmuje formę skróconą (l’). Zjawisko to nazywa się elizją (l’élision). W liczbie mnogiej następuje wówczas łączenie międzywyrazowe rodzajnika z rzeczownikiem (liaison). Zjawisko to dotyczy głownie słów pochodzenia łacińskiego lub greckiego, czyli bardzo wielu słów w języku francuskim, które zaczynają się od „h”. Przykłady:

l’ami [lami], les amis [lez‿ami]
l’auto [loto], les autos [lez‿oto]
l’hôtel [lotɛl], les hôtels [lez‿otɛl]

Uwaga! Jeżeli rzeczownik zaczyna się na „h” przydechowe (h aspiré), to nie używa się formy skróconej rodzajnika. W takim przypadku nie występuje ani łączenie międzywyrazowe, ani elizja. W języku francuskim występuje jednak stosunkowo niewiele takich wyrazów. Są to głównie zapożyczenia z innych języków. Przykłady:

le homard [lə omar], les homards [lɛ homar] (homar – homary)
la hanche [la ɑ̃ʃ], les hanches [lɛ ɑ̃ʃ], (biodro – biodra)
le hareng [lə arɑ̃], les harengs [lɛ arɑ̃] (śledź – śledzie)

W języku francuskim w rodzaju męskim stosuje się rodzajnik le lub (l’) w liczbie pojedynczej oraz rodzajnik les w liczbie mnogiej. Przykłady wyrazów:

le père (ojciec) – les pères (ojcowie)
le frère (brat) – les frères (bracia)
l’avion (samolot) – les avions (samoloty)
l’homme (mężczyzna) – les hommes (mężczyźni)
l’écureuil (wiewiórka) – les écureuils (wiewiórki)

W rodzaju żeńskim stosuje się rodzajnik la lub (l’) w liczbie pojedynczej oraz rodzajnik les w liczbie mnogiej. Przykłady:

la copine (koleżanka) – les copines (koleżanki)
la mère (matka) – les mères (matki)
la route (droga/trasa) – les routes (drogi/trasy)
l’amie (przyjaciółka) – les amies (przyjaciółki)
la voiture (samochód) – les voitures (samochody)

Rodzajników określonych używamy w następujących przypadkach:

• gdy w zdaniach występuje punkt odniesienia do kontekstu lub rzeczownik określony jest przydawką lub w inny sposób, na przykład była o nim mowa wcześniej. Przykłady:

Ce sont les livres de ma sœur. – To są książki mojej siostry. La maison est en face de l’école. – Dom znajduje się naprzeciw szkoły.
Les enfants écoutez-moi ! – Słuchajcie mnie dzieci! [wiadomo, o które dzieci chodzi]
Le dernier livre de l’ancien président Nicolas Sarkozy. – Ostatnia książka byłego prezydenta Nicolasa Sarkozy’ego.
Le Paris du XVIIe siècle. – Paryż XVII wieku.
Le vin de la Dordogne. – Wino z Dordonii.
Reims est une belle ville. Reims est la ville où je suis né. – Reims to piękne miasto. Reims to miasto, w którym się urodziłem. [czas przeszły passé composé]
Voici une voiture. C’est la voiture de Pierre. – Oto samochód. To samochód Pierre’a.

• gdy rzeczownik odnosi się osoby, rzeczy lub zjawiska jedynego w swoim rodzaju. Przykłady:

Le Soleil est très loin de la Terre. – Słońca jest bardzo daleko od Ziemi.
La planète Mars n’est pas habitable comme la Terre. – Planeta Mars nie nadaje się do zamieszkania jak Ziemia.
Le brouillard se lève et les routes deviennent glissantes. – Mgła się podnosi i drogi stają się śliskie.
La mer est merveilleuse. – Może jest cudowne.
La Tour Eiffel a été inaugurée en 1889. – Wieża Eiffel’a została oddana do użytku w 1889 r.
Le Musée du Palais Royal de Łazienki à Varsovie. – Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie.
Le Musée national du Bardo à Tunis. –Muzeum Narodowe Bardo w Tunisie.

• gdy rzeczownik ma w zdaniu wartość generalizującą (uogólniającą) lub reprezentuje całą kategorię, zbiór lub gatunek. Przykłady:

L’argent ne fait pas le bonheur. – Pieniądze szczęścia nie dają.
Le chien est l’ami de l’homme. – Pies jest przyjacielem człowieka.
L’homme est faillible. – Człowiek jest omylny.
Les fruits sont riches en vitamines. – Owoce są bogate w witaminy.
Les livres doivent être lus avec beaucoup d’attention. – Książki powinny być czytane z dużą uwagą.
Le port du masque est obligatoire. – Noszenie maski jest obowiązkowe.
Le temps passe vite. – Czas szybko upływa.
La vitesse augmente la distance d’arrêt. – Prędkość wydłuża drogę hamowania.
Les vitamines sont des substances nécessaires à la vie. – Witaminy to substancje niezbędne do życia.

• kiedy rodzajnik ma znaczenie wskazujące (ten, ta, te), na przykład:

Passe-moi le sel, s’il te plaît. – Podaj mi proszę sól.
Et voilà, la salle 40. – Oto sala 40.

• w konstrukcjach z przymiotnikiem w stopniu najwyższym lub liczebnikiem porządkowym. Przykłady:

Après la première guerre mondiale. – Po pierwszej wojnie światowej.
C’est la première fois que je suis ici. – Jestem tutaj po raz pierwszy.
La plus belle plage de France en 2020 est Calanque d’En-Vau. – Najpiękniejszą plażą we Francji w 2020 r. jest Calanque d’En-Vau.
La plus belle ville française est Paris. – Najpiękniejszym francuskim miastem jest Paryż.
Pourquoi la langue de Molière est la plus romantique du monde ? – Dlaczego język Moliera jest najbardziej romantycznym na świecie?

• przed nazwami kontynentów, nazwami większości państw i archipelagów, nazwami „dużych” wysp, nazwami mórz, rzek lub łańcuchów górskich.

l’Afrique – Afryka, l’Amérique – Ameryka, l’Asie – Azja, l’Australie – Australia,
le Canada – Kanada, la Belgique – Belgia, la France – Francja, le Liban – Liban,
les États-Unis d’Amérique – Stany Zjednoczone Ameryki, la Pologne – Polska,
l’Italie – Włochy, l’Islande – Islandia, le Sénégal – Senegal, la Polynésie française – Polinezja Francuska,
la mer Méditerranée – Morze Śródziemne, la mer Baltique – Morze Bałtyckie,
la Provence – Prowansja, la Normandie – Normandia,
la Martinique – Martynika, la Guadeloupe – Gwadelupa,
la Sicile – Sycylia, la Corse – Korsyka, les Cyclades – Cyklady,
la Crête – Kreta , les Baléares – Baleary, les Nouvelles-Hébrides – Nowe Hebrydy,
les Alpes – Alpy, les Pyrénées – Pireneje, les Vosges – Wogezy,
le Danube – Dunaj, le Rhin – Ren, la Seine – Sekwana, la Vistule – Wisła.

Uwaga! Niektóre nazwy wysp są bez rodzajnika: Malte, Minorque, Capri, Mykonos, Rhodes, Belle-Isle, Madagascar, Bornéo, Sumatra, Cuba.
Niektóre nazwy państw występują bez rodzajnika: Israël, Monaco, Oman, Andorre, Saint-Marin, Quatar, Haïti. W przypadku niektórych miast rodzajnik jest częścią składową nazwy: Le Havre, La Haye, Le Caire, Le Mans, Le Touquet, La Baule, La Ferté. Do wyjątków należy również: La Réunion.

• przed nazwami narodów i języków, na przykład:

Les Espagnols sont très fiers de leur culture et de leur histoire. – Hiszpanie są dumni ze swojej kultury i historii.
Les Polonais aiment chanter. – Polacy lubią śpiewać.
J’étudie le français et l’espagnol. – Studiuję język francuski i język hiszpański.
Nous apprenons le polonais. – Uczymy się języka polskiego.

• przed nazwami przedmiotów szkolnych, na przykład:

La biologie est ma matière préférée. – Biologia to mój ulubiony przedmiot.
La physique est présente partout dans notre vie quotidienne. – Fizyka jest wszechobecna w naszym życiu codziennym.
Le baccalauréat en mathématiques est obligatoire pour tout le monde. – Matura z matematyki jest obowiązkowa dla wszystkich.
Je suis lauréat de l’Olympiade de l’Éducation civique. – Jestem laureatem Olimpiady Wiedzy o Społeczeństwie.

Uwaga! Nie używa się rodzajnika określonego po przyimku „en”, na przykład: Il est très faible en mathématiques. – Jest bardzo słaby z matematyki.

• przed tytułami osób i nazwiskami oznaczającymi rodzinę lub kilku jej przedstawicieli:

le président de la République Emmanuel Macron – Prezydent Republiki Emmanuel Macron
le professeur Didier Raoult – profesor Didier Raoult
le général de Gaulle – generał de Gaulle
Les Bonaparte – Bonapartowie, rodzina Bonapartów
Le général Alain Lardet a pris le commandement de la Légion étrangère le 24 juillet 2020. – Generał Alain Lardet objął dowództwo Legii Cudzoziemskiej w dniu 24 lipca 2020 r.

• przed nazwami pór roku i datami, na przykład:

le printemps (wiosna), l’été (lato), l’automne (jesień), l’hiver (zima)
Les hirondelles arrivent au printemps. – Jaskółki wracają na wiosnę.
Nous sommes le 14 juillet, jour de la fête nationale française. – Mamy 14 lipca, dzień francuskiego święta narodowego.
Les années 1930 couvre la période de 1930 à 1939. – Lata 30. XX wieku obejmują okres od 1930 do 1939 r.
Mohandas Karamchand Gandhi est né le 2 octobre 1869. – Mohandas Karamchand Gandhi urodził się 2 października 1869 r.

• przed określeniami czasu (dni tygodnia, pory dnia), jeśli mówimy o czynności zwyczajowej, powtarzającej się, na przykład:

J’aime me promener l’après-midi. – Lubię spacerować popołudniami.
L’après-midi, je lis un livre. – Popołudniami czytam książkę.
L’après-midi, je fais des achats/mes courses. – Popołudniami robię zakupy.
Le lundi les cours commencent à 11h00. – W poniedziałki zajęcia rozpoczynają się o godz. 11.
Le dimanche, je me lève à 9h30. – W niedziele wstaję o godz. 9:30.
Le soir, j’écoute la radio. – Każdego wieczoru słucham radia.
Le vendredi, je fais du sport. – W piątki uprawiam sport.

• przed nazwami niektórych świąt, na przykład:

l’Ascension (Wniebowstąpienie)
l’Assomption (Wiebowzięcie)
la Saint-Nicolas (Mikołajki)
la Toussaint (Wszystkich Świętych),
la Pentecôte (Zesłanie Ducha Świętego).
ale: Noël (Boże Narodzenie), Pâques (Wielkanoc)
Le Jour de l’an / Nouvel An – Nowy Rok.

• przy określaniu miary, wagi i ceny, na przykład:

3 euros le kilo – 3 euro za kilogram
90 km à l’heure – 90 km na godzinę
à 7 euros le mètre – po 7 euro za metr
Cela coûte un euro le kilo. – To kosztuje jedno euro za kilogram
Les cerises valent 10 zlotys le kilo. – Czereśnie kosztują 10 złotych za kilogram.
L’essence coûte deux euros le litre. – Benzyna kosztuje dwa euro za litr.

• przed nazwami kolorów, na przykład:

le blanc (kolor biały), le jaune (kolor żółty), le bleu (kolor niebieski, błękit), le noir (kolor czarny, czerń), le rose (kolor różowy), le rouge (kolor czerwony, czerwień), itd.
Ma couleur préférée est le bleu. – Mój ulubiony kolor to niebieski.

• przed nazwami części ciała, na przykład:

J’ai mal à la tête. – Boli mnie głowa.
J’ai mal aux dents. – Bolą mnie zęby. [à + les = aux]
Marie lève la main. – Marie podnosi rękę. [„lever” – podnosić]
Son dos le fait souffrir. – Bolą go plecy. [faire soufrir – powodować/sprawiać ból]
Il s’est cassé la jambe. – Połamał sobie nogę. [czas przeszły passé composé]
Elle a les yeux verts et les cheveux bruns. – Ona ma oczy w kolorze zielonym i brązowe włosy.

• po czasownikach wyrażających preferencje, skłonności, stany uczuciowe, postawy wartościujące np. aimer, adorer, détester, éviter, ignorer, préférer, mépriser, se méfier: Przykłady:

J’aime les voyages et j’adore la danse. – Lubię podróże i uwielbiam taniec.
Tu aimes les frites ? – Lubisz frytki?
Je déteste le bruit routier. – Nie znoszę hałasu drogowego.
Comment éviter les accidents de la route ? – Jak unikać wypadków drogowych?
Elle ignore la réponse. – Ona nie zna odpowiedzi.
Je me méfie de lui. – Nie ufam mu.
Je préfère la gloire à l’argent. – Wolę sławę od pieniędzy.

• w wyrażeniach idiomatycznych w schemacie: faire + rodzajnik określony + rzeczownik, na przykład:

faire la cuisine (gotować)
faire la chambre (sprzątać pokój)
faire les courses (robić zakupy)
faire le menage (sprzątać)
faire la vaisselle (zmywać naczynia)

• w utartych wyrażeniach i idiomach, na przykład:

avoir la chair de poule (mieć gęsią skórkę)
avoir les pieds sur terre (stać twardo na ziemi, być realistą)
c’est le coup de foudre (to miłość od pierwszego wejrzenia)
demander l’imposible (żądać czegoś niemożliwego)
les voyages forment la jeunesse (podróże kształcą)
prendre le volant (siadać za kierownicą)

Rodzajnik określony w zdaniu przeczącym

W zdaniach przeczących rodzajnik określony le, (l’), la i les nie zmienia swojej formy, na przykład:

J’aime les fleurs. Je n’aime pas les fleurs. – Lubię kwiaty. Nie lubię kwiatów.
Je connais la route. Je ne connais pas la route. – Znam drogę. Nie znam drogi.
J’aime les films d’action. Je n’aime pas les films d’action. – Lubię filmy akcji. Nie lubię filmów akcji.
Les gens n’aiment pas le bruit. – Ludzie nie lubią hałasu.
Il a pris l’avion pour aller à Berlin. Il n’a pas pris l’avion pour aller à Berlin. Skorzystał z samolotu, aby polecieć do Berlina. Nie skorzystał z samolotu, aby polecieć do Berlina.

Jak widzimy, wiele jest sytuacji, w których używamy rodzajnika określonego. Starajmy się je analizować i prawidłowo używać rodzajników.

À la prochaine !