À Paris, devant le bâtiment du ministère des Affaires étrangères, au 37 Quai d’Orsay, se trouve un monument en hommage à Aristide Briand (1862-1932). Le monument en bronze orne la grille du ministère et il est tourné vers la Seine. Les passants s’arrêtent rarement dans cet lieu, bien que le message contenu dans le monument soit intemporel. Qui était Aristide Briand et quel message transmet ce monument ?
W Paryżu przed budynkiem ministerstwa spraw zagranicznych przy bulwarze Quai d’Orsay 37 znajduje się pomnik ku czci Aristida Brianda (1862-1932). Pomnik z brązu zdobi ogrodzenie ministerstwa i skierowany jest w stronę Sekwany. Przechodnie rzadko kiedy zatrzymują się w tym miejscu, mimo że przesłanie ukazane na pomniku jest ponadczasowe. Kim był Aristide Briand i jakie przesłanie zawiera ten pomnik?
Aristide Briand (1862-1932) était un homme politique et diplomate français. Il jouait un rôle essentiel dans les relations internationales après la Première Guerre mondiale. Il était un ardent défenseur des idées d’arbitrage international, de sécurité collective et de désarmement. Il a reçu le Prix Nobel de la paix en 1926, conjointement avec Gustav Stresemann, ministre allemand des Affaires étrangères, pour son action en faveur de la réconciliation entre la France et l’Allemagne (accords de Locarno, 1925).
Aristide Briand (1862-1932) był francuskim politykiem i dyplomatą. Odegrał istotną rolę w stosunkach międzynarodowych po zakończeniu I wojny światowej. Był gorliwym obrońcą idei arbitrażu międzynarodowego, bezpieczeństwa zbiorowego i rozbrojenia. W 1926 r. wraz z ministrem spraw zagranicznych Niemiec Gustavem Stresemannem otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla za działania na rzecz pojednania między Francją a Niemcami (traktaty z Locarno, 1925 r.).
Il a été aussi l’initiateur du pacte de sécurité Briand-Kellogg, signé le 27 août 1928, qui condamne le recours à la guerre pour le règlement des différends internationaux et oblige les parties à renoncer à la guerre en tant qu’instrument de politique nationale dans leurs relations mutuelles. De plus, il a annoncé, devant l’Assemblée générale de la Société des Nations en 1929, au nom du gouvernement français, un projet d’union fédérale européenne (appelée « États-Unis d’Europe »).
Był również inicjatorem paktu bezpieczeństwa Briand-Kellogg, podpisanego w dniu 27 sierpnia 1928 r., który potępia uciekanie się do wojny w celu rozwiązywania sporów międzynarodowych i zobowiązuje strony do rezygnacji z wojny jako narzędzia polityki narodowej we wzajemnych stosunkach. Ponadto w imieniu rządu francuskiego zgłosił przez Zgromadzeniem Ogólnym Ligii Narodów w 1929 r. projekt federacji europejskiej (zwanej Stanami Zjednoczonymi Europy).
Un bas-relief allégorique en bronze / Alegoryczna płaskorzeźba z brązu
Ce monument a été inauguré en 1937 , en présence du président de la République, Albert Lebrun, du ministre des affaires étrangères, Yvon Delbos, des autorités civiles et militaires, ainsi que de nombreux représentants du corps diplomatique. Il est l’œuvre de l’architecte Paul Bigot et des sculpteurs Paul Landowski et Henri Bouchard.
Pomnik został uroczyście odsłonięty w 1937 r. w obecności prezydenta Republiki Alberta Lebruna, ministra spraw zagranicznych Yvon Delbos, władz cywilnych i wojskowych, a także licznych przedstawicieli korpusu dyplomatycznego. Jest dziełem architekta Paula Bigota i rzeźbiarzy Paula Landowskiego i Henriego Boucharda.
Le bas-relief en arrière-plan, exécuté en bronze, présente la procession des Nations, la France en tête, pour écouter le discours de conciliation prononcé par Aristide Briand qui est en train de vanter les bienfaits de la paix sur le développement, la prospérité et l’abondance (scènes agraires). En avant-plan, il y a un petit groupe statuaire composé d’une femme, d’une jeune fille et d’un enfant qui symbolise la paix. Bouchard est l’auteur du bas-relief, Landowski, de la composition sculpturale au premier plan.
Płaskorzeźba w tle, wykonana z brązu, przedstawia pochód narodów na czele z Francją celem wysłuchania przemówienia pojednawczego Aristida Brianda, który zachwala korzyści płynące z pokoju na rozwój, pomyślność i bogactwo (sceny rolnicze). Z przodu znajduje się niewielka grupa rzeźbiarska złożona z matki, młodej dziewczyny i dziecka, która symbolizuje pokój. Bouchard jest autorem płaskorzeźby, a Landowski kompozycji rzeźbiarskiej na pierwszym planie.
Dans la partie supérieure du bas-relief, il y a le mot « PAX » qui annonce que le thème majeur de l’œuvre est la paix. Plus haut, un bandeau avec des scènes agraires : une scène de labour de la terre avec quatre bœufs ; une scène avec un homme en train de semer le blé ; une scène avec un homme conduisant deux chevaux de labour et un berger emmenant un troupeau de moutons.
W górnej części płaskorzeźby znajduje się wyraz „PAX”, który zapowiada, że tematem głównym dzieła jest pokój. Powyżej pas ze scenami rolniczymi: scena orania ziemi przy pomocy czterech wołów; scena z mężczyzną siejącym zboże; scena z mężczyzną prowadzącym dwa konie robocze i pasterz prowadzący stado owiec.
Sur ce bas-relief, se développe la scène principale : les Nations, vêtues de longues tuniques, s’avancent en ligne vers Aristide Briand représenté à droite venant à leur rencontre. La main droite de Briand est levée vers le ciel où l’on voit le mot « PAX ». Par sa taille, il domine les nations toutes personnifiées uniquement par des personnages féminins. Des arbres délimitent à gauche et à droite cette scène.
Na płaskorzeźbie rozgrywa się główna scena: narody ubrane w długie tuniki zmierzają w stronę Aristida Brianda ukazanego po prawej stronie, który wychodzi na ich spotkanie. Prawa ręka Brianda podniesiona jest w stronę nieba, na którym widać wyraz „PAX”. Swoim wzrostem dominuje on nad wszystkimi narodami, które utożsamiają wyłącznie postacie kobiece. Z lewej i prawej strony scenę ograniczają drzewa.
Devant l’arbre situé à l’extrémité gauche, deux hommes sont représentés. Eux aussi regardent Aristide Briand. Le plus grand, probablement un ancien combattant de la Première Guerre mondiale, se soutient grâce à une béquille, sa main gauche étant posée sur l’épaule gauche de celui qui est devant lui. Le deuxième homme, vraisemblablement un ouvrier, tient dans sa main gauche le manche d’un marteau dont la tête repose sur une enclume.
Przed drzewem na lewym krańcu ukazani są dwaj mężczyźni. Oni również patrzą w kierunku Aristida Brianda. Wyższy, prawdopodobnie weteran I wojny światowej, opiera się na kuli, a lewą rękę trzyma na lewym ramieniu tego, który jest przed nim. Drugi mężczyzna, zapewne robotnik, trzyma w swojej prawej ręce młot, którego przednia część spoczywa na kowadle.
Aux pieds des deux hommes, une femme est assise sur le sol. Son dos est appuyé contre le tronc de l’arbre. Elle tient un bébé dans ses bras qui, lui aussi, écoute la parole du faiseur de paix. Une fillette est assise près de la mère qui tient dans sa main droite levée à hauteur de son visage une fleur. Devant la fillette, un panier plein de raisins et de feuilles de vigne repose sur le sol.
Poniżej mężczyzn na ziemi siedzi kobieta. Plecy ma oparte o pień drzewa. W rękach trzyma niemowlę, które również słucha słów orędownika pokoju. Przy matce siedzi dziewczynka, która trzyma kwiat w prawej ręce na wysokości swojej twarzy. Przed dziewczynką na ziemi leży kosz pełen winogron i liści winorośli.
Devant ce bas-relief, il y a un groupe sculptural. Il est composé d’une figure d’une femme assise (la Paix) qui pose sa main droite sur la tête d’un enfant et abrite de son bras gauche une jeune femme. Elle porte un bouclier circulaire derrière son bras gauche. La jeune femme est agenouillée et semble protéger l’enfant avec son corps. Cet enfant est fragile et il doit être protégé.
Przed tą płaskorzeźbą znajduje się grupa rzeźbiarska. Składa się z postaci siedzącej kobiety (Pokój), która swoją prawą dłoń przykłada do głowy dziecka, a lewą ręką osłania młodą kobietę. Na lewym ramieniu ma okrągłą tarczę. Młoda kobieta klęczy i zdaje się chronić dziecko swoim ciałem. To dziecko jest delikatne i musi być chronione.
Des inscriptions sur le monument / Napisy na pomniku
Sur la base et deux piliers du monument ont été gravées des phrases empruntées aux discours d’Aristide Briand.
Na podstawie i dwóch filarach pomnika zostały wyryte zdania pochodzące z przemówień Aristida Brianda.
La base du monument est ornée de deux citations. La première, à gauche, est l’extrait d’un discours prononcé par Aristide Briand devant les anciens combattants à Gourdon le 14 juin 1931. Briand explique que la guerre est un mal que l’on peut neutraliser, ainsi que les médecins luttent contre différents types de maladies.
Podstawa pomnika ozdobiona jest dwoma cytatami. Pierwszy, po lewej stronie, zaczerpnięty został z przemówienia Aristida Brianda wygłoszonego do kombatantów w Gourdon w dniu 14 czerwca 1931 r. Briand wyjaśnia, że wojna jest złem, który można zneutralizować, podobnie jak lekarze walczą z różnymi rodzajami chorób.
Des savants luttent chaque jour pour nous préserver de la tuberculose, du cancer. Et la guerre, l’horrible guerre serait le seul mal contre lequel l’humanité se déclarerait impuissante ? Je ne veux pas le croire.
„Uczeni walczą każdego dnia, żeby nas chronić przed gruźlicą, przed rakiem. A wojna? Czyżby ta straszliwa wojna była jedynym złem, w obliczu której ludność jest bezbronna? Nie chcę w to wierzyć.”
La deuxième citation, à droite, est un extrait du discours prononcé par Aristide Briand en 1927 devant les soldats de l’armée française d’Orient qui ont combattu durant la Première Guerre mondiale dans les Balkans. Briand présente une France qui résiste à la tentation impérialiste et hégémonique au nom de la paix.
Drugi cytat, z prawej strony, zaczerpnięty został z przemówienia Aristida Brianda z 1927 r. do żołnierzy francuskiej Armii Wschodniej, którzy walczyli w pierwszej wojnie światowej na Bałkanach. Briand przedstawia Francję opierającą się imperialistycznym i hegemonistycznym pokusom w imię pokoju.
La France ne se diminue pas quand, libre de toute visée impérialiste et ne servant que des idées de progrès et d’humanité, elle se dresse et dit à la face du monde : Je vous déclare la paix.
„Francja bynajmniej nie zmniejsza się, wolna od wszelkich imperialistycznych dążeń i służąca wyłącznie ideom postępu i ludzkości, powstaje i mówi przed światem: Ogłaszam wam pokój.”
Jusqu’à quatre textes occupent le pilier latérale gauche du monument. Le premier a été prononcé par Briand à la Conférence interparlementaire en 1927. L’auteur montre que les travailleurs français et les paysans sont pacifiques :
Na bocznym, lewym filarze pomnika znajdują się aż cztery teksty. Pierwszy został wygłoszony przez Brianda na Konferencji Międzyparlamentarnej w 1927 r. Autor wskazuje, że robotnicy francuscy i chłopi to pacyfiści.
Si vous avez su écouter ce murmure que fait la France aux champs, à l’atelier et dans les docks, vous connaissez la voix d’un grand peuple au travail et vous pouvez témoigner tout haut de son ardent désir de paix.
„Jeżeli słyszeliście to szemranie, które we Francji rozlega się na polach, w warsztatach i na dokach, znacie głos tego wielkiego pracującego narodu i możecie głośno zaświadczyć o jego gorliwym pragnieniu pokoju.”
Le deuxième texte tend à montrer que Briand n’était pas un pacifiste inconditionnel, prêt à se soumettre à n’importe quel prix. Il savait que la paix, n’était pas une chose donnée une fois pour toutes et qu’il faut l’organiser. En 1929, devant la Chambre des députés, il déclare :
Drugi tekst ma na celu pokazanie, że Briand nie był bezwarunkowym pacyfistą, gotowym podporządkować się za wszelką cenę. Wiedział, że pokój nie był rzeczą daną raz na zawsze i że trzeba go zorganizować. W 1929 r. oświadcza przed Izbą Deputowanych:
Il ne suffit pas d’avoir horreur de la guerre. Il faut savoir organiser contre elle les éléments de défense indispensables. Mon pays peut le faire sans avoir à abandonner une politique de paix.
„Nie wystarczy odczuwać przerażenie wobec wojny. Trzeba umieć organizować przeciwko niej niezbędne elementy obrony. Mój kraj może to czynić, nie rezygnując z pokojowej polityki.”
Le troisième texte latéral gauche est un extrait d’un discours prononcé par Briand au Sénat le 25 mars 1930 qui porte sur la même thématique :
Trzeci tekst po lewej stronie zaczerpnięty został z przemówienia wygłoszonego przez Brianda w Senacie 25 marca 1930 r. i dotyczy tego samego tematu:
Il importe essentiellement en politique internationale de ne jamais démunir son pays des moyens dont il peut avoir besoin, non pas seulement pour lui mais pour la communauté des nations solidaires.
„W polityce międzynarodowej niezwykle ważne jest, żeby nigdy nie pozbawiać swojego kraju środków, których może on potrzebować, nie tylko dla siebie, lecz dla wspólnoty solidarnych narodów.”
Le quatrième texte est une citation des paroles exprimées par Briand au cours de la XIe Assemblée de la Société des Nations à Genève, le 30 septembre 1930. Briand explique que le désarmement ne peut se faire au détriment de l’impératif de sécurité pour les peuples.
Czwarty tekst to cytat słów wypowiedzianych przez Brianda w trakcie XI Zgromadzenia Ligii Narodów w Genewie w dniu 30 września 1930 r. Briand wyjaśnia, że rozbrojenie nie może odbywać się ze szkodą dla imperatywu bezpieczeństwa narodów.
Non les peuples ne doivent pas désarmer pour que se préparent de nouvelles guerres, mais ils doivent continuer leurs efforts de désarmement dans des conditions de sécurité telles qu’il n’y ait pas de dupes ni de victimes.
„Narody nie powinny rozbrajać się, żeby powstawały nowe wojny, lecz powinny kontynuować swoje wysiłki rozbrojeniowe w takich warunkach bezpieczeństwa, żeby nie było oszukanych ani ofiar.”
Passons maintenant au pilier droit du monument où il y a encore trois textes. Dans la première citation, visible tout en haut, Briand plaide en 1927 en faveur de l’établissement d’un droit international.
Przejdźmy teraz do prawego filara pomnika, na którym znajdują się kolejne trzy teksty. W pierwszym cytacie, widocznym na samej górze, Briand w 1927 r. opowiada się za ustanowieniem prawa międzynarodowego.
Il s’agit de fonder la paix du monde sur un ordre légal, de faire une réalité de droit de cette solidarité internationale qui apparaît comme une réalité physique.
„Chodzi o stworzenie pokoju na świecie w oparciu o pewien porządek prawny, tak by prawo stało się rzeczywistością pochodzącą z tej solidarności międzynarodowej, która objawia się jako rzeczywistość fizyczna.”
Le deuxième texte est un fragment du discours énoncé à la 10e session de l’Assemblée de la Société des Nations, le 5 septembre 1929. Briand explique que ce droit doit pouvoir se faire respecter par la création d’institutions arbitrales, à l’instar de la justice civile.
Drugi tekst to fragment przemówienia wygłoszonego na X sesji Zgromadzenia Ligii Narodów w dniu 5 września 1929 r. Briand wyjaśnia, że to prawo powinno być poszanowane poprzez utworzenie instytucji arbitrażowych na wzór sądownictwa cywilnego.
Les hommes se sont donnés des juges pour éviter de se battre sur des questions d’intérêt. Les nations peuvent bien s’en donner pour éviter d’ensanglanter des champs de bataille. (…) Il n’y a pas de honte pour un pays qui croit avoir raison à proposer d’aller devant des juges qui diront où est la vérité, où est la justice. Chaque fois qu’une nation peut faire l’économie d’une guerre, elle remporte une victoire.
„Ludzie powołali sędziów, żeby w ten sposób unikać walk w kwestiach będących przedmiotem ich zainteresowania. Narody mogą zdać się na nich, żeby unikać zakrwawionych pól bitewnych. (…). Nie jest hańbą dla kraju, który wierzy, że ma rację, gdy proponuje udać się do sędziów, którzy orzekną, gdzie jest prawda, gdzie jest sprawiedliwość. Za każdym razem, gdy naród może zaoszczędzić sobie wojny, odnosi zwycięstwo.”
La dernière citation rappelle que le chemin pour la paix passe aussi par les affaires sociales. Sur ce fait Briand attire l’attention le 13 novembre 1930 à la Chambre des députés :
Ostatni cytat przypomina, że droga do pokoju prowadzi również przez sprawy społeczne. Na ten fakt Briand zwraca uwagę 13 listopada 1930 r. w Izbie Deputowanych:
Telle est la portée de notre politique d’organisation de la paix qu’elle tend à assurer non pas seulement la paix entre nations mais aussi la paix sociale.
„Takie jest znaczenie naszej polityki ustanawiania pokoju, że zmierza ona do zapewnienia nie tylko pokoju między narodami, lecz również pokoju społecznego.”
Le monument dédié au souvenir d’Aristide Briand transmet un message universel et intemporel de paix pour l’humanité. Ce message est toujours actuel, surtout face à la guerre en cours en Ukraine. Seule la paix et la renonciation au mal peut nous protéger de l’abîme de la prochaine guerre mondiale.
Pomnik poświęcony pamięci Aristida Brianda zawiera uniwersalne i ponadczasowe przesłanie pokoju dla ludzkości. Przesłanie to jest nadal aktualne, zwłaszcza z uwagi na trwającą wojnę na Ukrainie. Tylko pokój i wyrzeczenie się zła może nas ochronić przed otchłanią przyszłej wojny światowej.