We wschodniej części Teheranu w dzielnicy Dulab znajduje się cmentarz historyczny Dulab. Jest to największy cmentarz chrześcijański na terytorium Iranu.
Im östlichen Teil Teherans, im Stadtteil Doulab, befindet sich der historische Doulab-Friedhof. Es ist der größte christliche Friedhof auf dem Gebiet Irans.
Cmentarz podzielony jest na pięć części, gdzie spoczywają chrześcijanie różnych wspólnot wyznaniowych: Kościoła rzymskokatolickiego, Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego, Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego, Kościoła prawosławnego (rosyjskiego, gruzińskiego i greckiego), Asyryjskiego Kościoła Wschodu, Kościoła chaldejskiego i Kościoła ewangelickiego. Cały kompleks zajmuje 76 tys. m².
Der Friedhof ist in fünf Teile unterteilt, wo Christen unterschiedlicher Konfessionen begraben liegen: der römisch-katholischen Kirche, der Armenisch-Apostolischen Kirche, der Armenisch-Katholischen Kirche, der orthodoxen Kirche (Russischen, Georgischen und Griechischen), der Assyrischen Kirche des Ostens, der chaldäischen Kirche, der evangelischen Kirche. Der ganze Komplex ist circa 76 000 m² groß.
Początki katolickiej części cmentarza sięgają XIX wieku. W 1855 r. nagle zmarł Louis André Ernest Cloquet, francuski osobisty lekarz szacha Naser al-Dina i ponieważ nie istniał wówczas w Teheranie żaden cmentarz katolicki, szach nakazał postawić mu grobowiec poza miastem, w pobliżu cmentarza ormiańskiego. Odtąd w miejscu tym chowano wszystkich zmarłych katolików z Teheranu.
Die Ursprünge des katholischen Teils des Friedhofs gehen ins 19. Jahrhundert zurück. 1855 ist Louis André Ernest Cloquet, ein französischer Leibarzt von Nasser al-Din Schah, überraschend gestorben, und weil es damals keinen Friedhof für Katholiken in Teheran gab, ließ ihm der Shah außerhalb der Stadt, in der Nähe der armenischen Friedhof, ein Grab errichten. Seitdem wurden alle verstorbenen Katholiken von Teheran an diesem Ort beigesetzt.
W 1862 r. odpowiedzialność za cmentarz przejęło Zgromadzenie Księży Misjonarzy (pot. lazarystów), rzymskokatolickie stowarzyszenie życia apostolskiego założone w Paryżu w 1625 r. przez św. Wincentego a Paulo.
1862 übernahm die Kongregation der Mission (ugs. die Lazaristen), eine 1625 in Paris vom heiligen Vinzenz von Paul gegründete römisch-katholische Gemeinschaft von Weltpriestern, die Verantwortung für den Friedhof.
W 1886 r. francuski oficer Orderu Legii Honorowej i lekarz francuskiej misji, Joseph Désiré Tholozan, nabył poszerzony teren na potrzeby cmentarza. Od tego czasu cmentarz Dulab służył rzymskokatolickiej wspólnocie Teheranu, która stawała się coraz liczniejsza i wielonarodowa.
1886 kaufte Joseph Désiré Tholozan, ein französischer Offizier der Ordens der Ehrenlegion und Arzt für die französische Mission, das erweiterte Gelände für einen Friedhof. Von dieser Zeit an stand der Doulab-Friedhof im Dienst der römisch-katholischen Gemeinde von Teheran, die immer mehr zahlreicher und multinationaler wurde.
Po decyzji o ewakuacji żołnierzy Armii Polskiej w ZSRR (nazywanej również armią Andersa) w 1942 r. do Iranu drogą morską i lądową przybyło ok. 120 tys. Polaków, w tym ponad 77 tys. uchodźców wojskowych i ponad 43 tys. uchodźców cywilnych, w tym 20 tys. dzieci. [1] Większość z nich znalazła się w mieście portowym Bandar-e Anzali (do rewolucji islamskiej Pahlevi), gdzie otrzymali żywności i zostali objęci kwarantanną.
Nach der Entscheidung über die Evakuierung der Soldaten der Polnischen Streitkräfte in der Sowjetunion (auch die Anders-Armee bezeichnet) kamen 1942 ungefähr 120 000 Polen auf dem See- und Landweg in den Iran, darunter über 77 000 Militärflüchtlinge und über 43 000 Zivilflüchtlinge, 20 000 davon waren Kinder. [1] Die meisten landeten in der Hafenstadt Bandar-e Anzali (Pahlevi vor der Iranischen Revolution), wo sie Nahrung bekamen und unter Quarantäne gestellt wurden.
Polscy zostali serdecznie przyjęci w muzułmańskim Iranie. Władze irańskie ułatwiły im wjazd do kraju i zapewniły prowiant. Uchodźców było tak wiele, że w Teheranie do ich zakwaterowania musiały zostać udostępnione budynki rządowe. Utworzono placówki kulturalne i edukacyjne. Polscy uchodźcy otwierali restauracje, sklepy, piekarnie i firmy. Niektórzy zdecydowali się zamieszkać na stałe w Iranie i założyli własne rodziny. Ostatecznie jednak wielu uchodźców wyjechało do innych krajów.
Polen wurden im muslimischen Iran herzlich willkommen geheißen. Die iranische Regierung erleichterte ihnen die Einreise ins Land und versorgte sie mit Proviant. Es gab so viele Flüchtlinge, dass Regierungsgebäude im Teheran zur Unterbringung von ihnen bereitgestellt werden mussten. Es wurden Kultur- und Bildungseinrichtungen gegründet. Die polnischen Flüchtlinge gründeten Gaststätten, Läden, Bäckereien und Unternehmen. Einige beschlossen, sich dauerhaft im Iran niederzulassen und gründeten Familien. Letztendlich wurden jedoch viele der Flüchtlinge in andere Länder verlegt.
W latach 1942-1945 około 2 tys. polskich dzieci znalazło schronienie w Isfahanie. Tak wiele, że przez krótki okres nazywano go „miastem polskich dzieci”. Inne dzieci umieszczono w sierocińcach w mieście Meszched. Utworzono wiele szkół, żeby nauczać dzieci języka polskiego, matematyki, przyrody i innych typowych przedmiotów szkolnych.
Zwischen 1942-1945 durchquerten etwa 2 000 polnische Kinder Isfahan. So viele, dass es kurzzeitig „Stadt der polnischen Kinder“ genannt wurde. Andere Kinder brachte man in Waisenhäuser in der Stadt Maschhad unter. Zahlreiche Schulen wurden eingerichtet, um den Kindern die polnische Sprache, Mathematik, Naturwissenschaften und andere Standardfächer beizubringen.
Wskutek wycieńczenia, chorób i głodu podczas pobytu w katastrofalnych warunkach w ZSRR wielu Polaków zmarło w ciągu kilku miesięcy po przybyciu do Iranu i zostało pochowanych. Szacuje się, że łącznie na obszarze Iranu, już na wolności, w latach 1942-1944 zmarło ponad 3,5 tys. Polaków, w tym 650 wojskowych. Najważniejsze polskie nekropolie znajdują się w Teheranie, w Bandar-e Anzali nad Morzem Kaspijskim, Isfahanie i Kazwinie.
Infolge der Erschöpfung, der Krankheit und des Hungers während des Aufenthalts unter katastrophalen Bedingungen in der Sowjetunion starben viele Polen innerhalb weniger Monate nach der Ankunft im Iran und sie wurden begraben. Es wird geschätzt, dass insgesamt 3 500 Polen, darunter 650 Soldaten, auf dem Gebiet Irans, schon in der Freiheit, in den Jahren 1942-1944 starben. Die wichtigsten polnischen Nekropolen befinden sich in Teheran, in Bandar-e Anzali am Kaspischen Meer, in Isfahan und in Qazvin.
Cmentarz Doulab w Teheranie stanowi największe miejsce pochówku polskich uchodźców z okresu II wojny światowej na ziemi irańskiej. Na powierzchni liczącej 6 222 m2 znajdują się groby 1937 Polaków, w tym 409 żołnierzy, którzy zmarli w latach 1942-1944 w teherańskich szpitalach i obozach ewakuacyjnych. Na cmentarzu pochowanych zostało też ok. 45 osób zmarłych już po zakończeniu II wojny światowej. Spoczywają tu nie tylko Polacy, chociaż to ich groby zajmują trzy czwarte powierzchni cmentarza. Pozostała część cmentarza stanowi własność rządu francuskiego i wypełniona jest grobami katolików pochodzących z różnych państw europejskich.
Der Dulab-Friedhof in Teheran stellt die größte Begräbnisstätte der polnischen Flüchtlinge aus dem Zweiten Weltkrieg auf iranischer Erde dar. Auf einer Fläche von 6 222 m2 befinden sich die Gräber von 1937 Polen, darunter 409 Soldaten, die in den Jahren 1942-1944 in den Teheraner Krankenhäusern und Evakuierungslagern verstarben. Auf dem Friedhof wurden auch circa 45 Personen begraben, die nach dem Zweiten Weltkrieg verstorben sind. Es liegen hier nicht nur Polen begraben, obgleich ihre Gräber drei Viertel der Friedhofsfläche umfassen. Der verbleibende Teil des Friedhofs ist Eigentum der französischen Regierung und er ist mit den Gräbern von Katholiken aus verschiedenen europäischen Staaten ausgefüllt.
Częścią polską cmentarza administruje Ambasada RP w Teheranie, która posiada akt własności, wydany w 1943 r. przez irańskie Ministerstwo Sprawiedliwości ówczesnym władzom polskim na uchodźstwie. Polskie groby znajdują się pod opieką Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Der polnische Teil des Friedhofs wird von der Botschaft der Republik Polen im Teheran verwaltet, die die im Jahr 1943 vom iranischen Justizministerium der damaligen polnischen Exilregierung herausgegebene Eigentumsurkunde besitzt. Polnische Gräber stehen unter der Aufsicht des Ministeriums für Kultur und nationales Erbe der Republik Polen.
Przy wejściu na polską część cmentarza stoją dwa kamienne postumenty z wyrytymi wizerunkami: z lewej strony białego orła jagiellońskiego, a z prawej krzyża Orderu Wojennego Virtuti Militari.
Beim Eingang zum polnischen Teil des Friedhofs stehen zwei Steinpostamente mit gemeißelten Bildnissen: links, des weißen Adlers der Jagiellonen und rechts, des Ordens Virtuti Militari.
Wewnątrz cmentarza stoi monumentalny pomnik zwieńczony metalowym krzyżem z kamienną tablicą, na której wyryte jest godło RP i napis w języku polskim: „Pamięci wygnańców polskich, którzy w drodze do Ojczyzny w Bogu spoczęli na wieki. 1942-1944”. Z drugiej strony pomnika znajdują się tablice z napisami tej samej treści w językach francuskim i perskim.
Innerhalb des Friedhofs steht ein monumentales Denkmal von einem Metallkreuz gekrönt und mit der Steintafel, auf der das Wappen der Republik Polen und eine Inschrift auf Polnisch gemeißelt wurden: Sie lautet „Zum Gedenken an polnische Verbannten, die auf dem Weg zur Heimat in Gott für immer geruht haben. 1942-1944”. Auf der anderen Seite des Denkmals befinden sich die Tafeln mit Inschriften gleichen Inhalts auf Französisch und Persisch.
Wokół pomnika rozciągają się groby, na których w rzędach ustawiono płaskie płyty nagrobowe. Każdy rząd liczy kilkanaście grobów. Groby oznaczone są wizerunkiem krzyża, imieniem i nazwiskiem, datą urodzenia i zgonu i łacińskim skrótem „R.I.P” (Requiescat in pace. – Nich odpoczywa w pokoju). W przypadku żołnierzy dodatkowo podany jest stopień wojskowy. Cmentarz jest zadbany, regularnie sprzątany i nawadniany.
Um das Denkmal herum erstrecken sich die Gräber, auf welchen flache Grabplatten in Reihen gelegt wurden. Jede Reihe umfasst ein gutes Dutzend Gräber. Die Gräber sind mit einem Kreuzabbild, mit Vor- und Nachnamen, Geburt- und Sterbedatum und mit lateinischer Abkürzung „R.I.P.“ (Requiescat in pace. – Ruhe in Frieden) versehen. Im Falle der Soldaten wird zusätzlich der Militärgrad angegeben. Der Friedhof ist gepflegt, regelmäßig gereinigt und bewässert.
W 2000 r. kompleks cmentarny w Dulab został wpisany przez irańską Organizację Dziedzictwa Narodowego, Rzemiosła i Turystyki na listę Narodowego Dziedzictwa Kultury.
Der Grabenkomplex in Doulab wurde im Jahr 2000 von der iranischen Organisation für Kulturerbe, Handwerk und Tourismus in die Liste des nationalen Kulturerbes eingetragen.
W 2012 r. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa postawiła na terenie cmentarza pomnik „Słup Milowy Armii Polskiej na Wschodzie”.
2012 stellte der Rat zur Bewahrung des Gedenkens an Kampf und Martyrium auf dem Gelände des Friedhofs ein Denkmal „Meilestein der Polnischen Armee im Osten“.
3 kwietnia 2021 r. na cmentarzu Dulab została pochowana p. Maria Bajdan. Była jednym z ostatnich świadków „Szlaku Nadziei” armii gen. Andersa. Ewakuowana w 1942 r. ze Związku Radzieckiego do Iranu, tam znalazła rodzinę i schronienie.
Am 3. April 2021 wurde Frau Maria Bajdan auf dem Doulab-Friedhof begraben. Sie war eine der letzten Zeugen des „Weges der Hoffnung“ der Anders-Armee. Sie wurde 1942 aus der Sowjetunion nach Iran evakuiert und dort fand sie ihre Familie und die Zuflucht.
Bibliografia:
[1] Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Uroczystości w Iranie z okazji 70. rocznicy przyjęcia przez Iran ponad 120 tys. polskich uchodźców wojskowych i cywilnych, ewakuowanych ze Związku Radzieckiego, http://archiwum.udskior.gov.pl/
A. Przewoźnik, Polskie cmentarze wojenne w Iranie, Wydawnictwo Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Warszawa 2002.
Zdjęcia: ©Ambasada RP w Teheranie.