Bonjour !
Jedną z wyjątkowych atrakcji turystycznych Algieru jest ogród botaniczny Hamma. Nazywany jest „płucami Algieru” („le poumon d’Alger”). Zalicza się go do 10 najpiękniejszych ogrodów świata z uwagi na różnorodność występujących tam gatunków roślin, oryginalność i ukształtowanie terenu. Dowiedzmy się o nim więcej poprzez tłumaczenia na język polski wybranych tekstów francuskich z oficjalnej strony internetowej tego wspaniałego ogrodu oraz z innych wybranych źródeł. Wszystkie cytowane teksty francuskojęzyczne w tłumaczeniu autora.
« Créé en 1832, dans le but d’assainir un terrain marécageux en vue de le transformer en terre agricole, le Jardin devient une « Pépinière centrale du Gouvernement », qui s’étend d’abord sur 5 ha puis s’élargit à 18 ha en 1837. » (1)
„Założony w 1832 r. w celu przekształcenia terenów bagiennych w grunty rolnicze ogród staje się „główną państwową szkółką leśną”, która z początku rozciąga się na 5 ha, a w 1837 r. powiększa się do 18 ha.” (1)
« Par la suite, il devient « Jardin d’Acclimatation » puis « Jardin d’agrément » avec le développement de l’horticulture ; le but recherché étant d’introduire diverses espèces végétales afin de tester leur acclimatation et leur adaptabilité vis-à-vis du climat local. » (2)
„Następnie staje się „ogrodem aklimatyzacyjnym”, a potem „ogrodem ozdobnym” wraz z uprawami ogrodniczymi; pożądanym celem jest wprowadzanie różnych gatunków roślin, aby badać ich aklimatyzację i przystosowanie się do lokalnego klimatu.” (2)
« De nombreuses espèces végétales y sont introduites entre 1842 et 1867 : l’allée des platanes, celle des dragonniers, celle des dattiers (1845), l’allée des bambous géants (1847) et celle des grands ficus (1863). » (2a)
„W latach 1842–1867 zostają wprowadzone liczne gatunki roślin: aleje platanów, dracen smoczych, daktylowców (1845), aleja bambusów gigantów (1847) i wielkich fikusów (1863).” (2a)
« Le Jardin d’Essai manifeste son activité dans tous les domaines de l’agriculture et de l’horticulture et devient, de 1868 à 1913, un jardin botanique de renommée mondiale, considéré comme un des plus beaux jardins des zones tempérées et récipiendaire de nombreuses médailles d’honneur. » (3)
„Ogród doświadczalny wykazuje działania we wszystkich obszarach rolnictwa i uprawy roślin i w latach 1868–1913 staje się ogrodem botanicznym o światowej renomie; uważany za jeden z najpiękniejszych ogrodów stref umiarkowanych i zdobywca zaszczytnych wyróżnień.” (3)
« En 1914, le Hamma devient un jardin public destiné à la promenade, mais l’Etat reste propriétaire. De 1913 à 1946, le Gouvernement Général de l’Algérie qui gère le jardin, commence des travaux de réorganisation et de restauration. Un concours pour l’embellissement du jardin est lancé, remporté par les architectes Régnier et Guillon. En 1918, l’École d’horticulture et l’École ménagère agricole s’implantent dans l’enceinte du jardin. » (4)
„W 1914 r. Hamma staje się ogrodem publicznym przeznaczonym do spacerów, ale państwo nadal pozostaje jego właścicielem. W latach 1913–1946 Rząd Generalny Algierii, który zarządza ogrodem, rozpoczyna prace reorganizacyjne i restauracyjne. Ogłoszony zostaje konkurs na upiększenie parku, który wygrywają architekci Régnier i Guillon. W 1918 r. w obrębie ogrodu zostają uruchomione Szkoła Upraw i Szkoła Gospodarstwa.” (4)
« En 1930 enfin, à la date anniversaire du centenaire de la colonisation, la mise en scène paysagère s’achève et le jardin prend sa forme définitive. Le jardin d’essais devient par la suite une université agricole : école d’horticulture, école ménagère agricole, laboratoire d’entomologie et insectarium se côtoient dans un rôle de vulgarisation scientifique. Il est alors un centre d’enseignement horticole, une centrale d’expérimentation mais aussi une promenade ouverte au public. Le jardin est occupé pendant la seconde guerre mondiale et subit des bombardements. Il sera restauré en 1947 et sera classé patrimoine naturel national la même année. » (5)
„Wreszcie w 1930 r., czyli w setną rocznicę kolonizacji, kształtowanie krajobrazu dobiega końca i ogród nabiera swojej ostatecznej formy. Ogród eksperymentalny staje się następnie uniwersytetem rolniczym: szkołą uprawy roślin, szkołą gospodarstwa rolniczego; labolatorium entomologii i insektarium realizują zadania na rzecz rozpowszechniania informacji naukowych. W związku z tym istnieje zarówno nauczanie w zakresie upraw rolnych, ośrodek doświadczalny, jak i ogólnodostępne miejsce do spacerów. Podczas drugiej wojny światowej ogród jest zajęty i doświadcza bombardowań. W 1947 r. zostanie on odrestaurowany i w tym samym roku zaklasyfikowany jako narodowy zabytek przyrodniczy.” (5)
« Situé au fond de la baie d’Alger, sur une parcelle de 5 hectares à l’origine, située au lieu-dit El Hamma à l’est de d’Alger, le jardin d’essais, bénéficie d’un climat exceptionnel et unique en Afrique du Nord. En effet, la proximité immédiate de la mer, jouant au mieux en cette zone, son rôle tampon des oscillations thermiques et le voisinage de la colline des Arcades, qui s’oppose au vent du sud, font régner sur sa superficie un climat tempéré-chaud. Par ailleurs, son sol profond contient une bonne réserve d’eau qui supprime les risques de sécheresse. La superficie du jardin passe à 18 hectares en 1837, puis à 58 hectares entre 1842 et 1867. » (6)
„Ogród eksperymentalny usytuowany w głębi zatoki algierskiej, początkowo na 5 hektarowej działce, w dzielnicy El Hamma, na wschodzie Algieru, objęty jest klimatem wyjątkowym i niepowtarzalnym w Afryce Północnej. W rzeczywistości bezpośrednia bliskość morza pełniąca najlepiej jak można rolę „buforu” przed wahaniami cieplnymi i zarazem bliskość doliny Arcade, która przeciwstawia się wiatrowi z południa, powodują utrzymywanie się na jego powierzchni klimatu umiarkowanego ciepłego. Ponadto, jego głębokie podłoże zawiera duże zapasy wody, która eliminuje niebezpieczeństwo suszy. Powierzchnia ogrodu zwiększa się z 18 hektarów w 1837 r. do 58 hektarów w latach 1842-1867.” (6)
Le 20 décembre 1967, le Jardin d’Essai a été classé comme monument naturel selon l’ordonnance n° 67-281, du 20 décembre 1967, relative aux fouilles et à la protection des sites et monuments historiques.
20 grudnia 1967 r. ogród doświadczalny został zaklasyfikowany jako pomnik przyrodniczy na mocy rozporządzenia nr 67-281 z 20 grudnia 1967 r. w sprawie wykopalisk oraz ochrony miejsc i pomników historycznych.
« Il existe 650 espèces végétales recensées qui constituent le tissu végétal du jardin et nous possédons, aussi différentes catégories de plantes, d’arbres, des palmiers, des arbres exotiques, des plantes vivaces, des plantes médicinales, gastronomiques, industrielles et aussi, certaines plantes locales. » (7)
„Istnieje 650 spisanych gatunków roślin, które stanowią tkankę roślinną ogrodu i mamy też różne rodzaje roślin, drzew, palm, drzew egzotycznych, roślin wieloletnich, leczniczych, gastronomicznych, przemysłowych, a także niektóre rośliny lokalne.” (7)
Il y a aussi un jardin zoologique crée en 1900. « Le jardin d’essai compte 74 espèces animales à savoir : le lion , l’alligator, le chacal, l’ours, le fennec ,….. et nous avons, aussi certaines espèces animales en voie de disparition comme : certaines espèces gazelles et d’hyènes rayées. » (8)
Jest tam także ogród zoologiczny założony w 1900 r. „W ogrodzie eksperymentalnym znajdują się 74 gatunki zwierząt, a mianowicie lwy, aligatory, szakale, niedźwiedzie, fenki …, a także mamy pewne gatunki zwierząt zagrożonych wyginięciem, jak niektóre rodzaje gazel i hien pręgowanych.” (8)
Ce jardin botanique est un véritable muséum de la nature. Il y des arbres et des végétaux rares et uniques de toute la planète, provenant de cinq continentes. Par exemple : l’ailante glanduleux (Ailanthus altissima), l’araucaria bidwillii, la bauhinie (Bauhinia purpurea), le butia yatay, le caryer glabre (Carya glabra), le caroubier (Ceratonia siliqua), le plaqueminier du Japon (Diospyros kaki), le dovyalis caffra (Dovyalus caffra), le gommier de Camaldoli (Eucalyptus camaldulensis), l’arbre aux quarante écus (Ginkgo biloba), le flamboyant bleu (Jacaranda mimosifolia), le latanier rouge (Latania lontaroides), le livistona australien (Livistona australis), meryta denhamii (Meryta denhamii), le dattier des Canaries (Phoenix canariensis), le pistachier atlantique (Pistacia atlantica), le faux-poivrier (Schinus terebinthifolius), le palmier chanvre (Trachycarpus fortunei), la tipuana (Tipuana tipu), le palmier jupon du Mexique (Washingtonia robusta).
Ten ogród botaniczny to prawdziwe muzeum przyrody. Są tutaj drzewa oraz rośliny rzadkie i unikatowe w skali światowej, sprowadzone z pięciu kontynentów. Na przykład: bożodrzew gruczołowaty (Ailanthus altissima), araukaria Bidwilla, storczykowiec purpurowy (Bauhinia purpurea), palma bucja (Butia yatay), orzesznik nagi (Carya glabra), szarańczyn strąkowy (Ceratonia siliqua), hurma wschodnia (Diospyros kaki), dovyalis caffra (Dovyalus caffra), eukaliptus kamaldulski (Eucalyptus camaldulensis), miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba), jakaranda mimozolistna (Jacaranda mimosifolia), latania różowa (Latania lontaroides), liwistona australijska (Livistona australis), meryta denhamii (Meryta denhamii), daktylowiec kanaryjski (Phoenix canariensis), pistacja atlantycka (Pistacia atlantica), pieprz brazylijski (Schinus terebinthifolius), szorstkowiec Fortunego (Trachycarpus fortunei), tipuana (Tipuana tipu), waszyngtonia robusta (Washingtonia robusta).
Le jardin est composé de deux parties : d’un jardin à la française, bien planifié, mesuré et soigné et d’un jardin à l’anglaise avec allées ombragées bordant une végétation luxuriante, et troncs d’arbres aux formes tortueuses et flore tropicale qui nous plongent dans un univers végétal exotique. Le jardin est un véritable espace de promenade où des milliers de personnes s’échappent au brouhaha de la ville.
Ogród składa się z dwóch części: ogrodu w stylu francuskim, dobrze zaplanowanego, wymierzonego i zadbanego oraz ogrodu w stylu angielskim z zacienionymi alejkami graniczącymi z bujną roślinnością i z pniami drzew o poskręcanych kształtach i tropikalną florą, która zanurza nas w egzotycznym świecie roślinności. Ogród stanowi prawdziwą przestrzeń do spacerów, w której tysiące osób uwalnia się od zgiełku miasta.
Des sculptures en pierre et en bronze d’Émile Gaudissard, de Georges Biguet at des sculpteurs de l’école algérienne ornent les allées du jardin, par exemple : « Danseuses Ouled Naïl », « Un kabyle jouant de la flûte », « La Baigneuse », « La Femme maure », « Femmes se tenant la main ».
Alejki ogrodu zdobią rzeźby z kamienia i brązu autorstwa Émile’a Gaudissarda, Georges’a Bigueta i rzeźbiarzy szkoły algierskiej m.in. „Tancerki [z plemienia] Ouled Naïl”, „Kabyl grający na flecie”, Kobieta kąpiąca się”, „Mauryjka”, „Kobiety trzymające się za ręce”.
Le Jardin d’Essai a été fermé aux visiteurs dans les années 1990 à cause des dégradation et des travaux de rénovation. Il a été rouvert en mai 2009. (9) Pour la réhabilitation du jardin, la Ville de Paris apporte depuis 2005 un appui technique ininterrompu le cadre d’un accord d’amitié et de coopération signé en 2003. Le jardin botanique a accueilli près de 1,9 millions de visiteurs en 2018. (10) Aujourd’hui, il fait partie intégrante du patrimoine naturel et urbain d’Alger. Il est son petit bijou vert.
Ogród doświadczalny został zamknięty dla zwiedzających w latach 90. XX wieku z powodu degradacji i prac renowacyjnych. Został ponownie otwarty w maju 2009 r. (9). Od 2005 r. Miasto Paryż nieprzerwanie udziela wsparcia technicznego na rzecz rewitalizacji ogrodu w ramach podpisanej w 2003 r. umowy o przyjaźni i współpracy. W 2018 r. ogród botaniczny zwiedziło blisko 1,9 mln osób. (10) Dzisiaj stanowi on integralną część dziedzictwa przyrodniczego i urbanistycznego Algieru. Jest jego małym zielonym klejnotem.
Bibliografia:
(1), (2), (3): Oficjalna strona internetowa Ogrodu Botanicznego Hamma. https://www.jardinbotaniqueduhamma.dz [15.09.2020]
(2a) Sabrina Inal, Le Jardin d’essai du Hamma renaît de ces cendres, „Le Soir d’Algérie”, 29.05.2008, str. 9.
(4) (5) (6) Strona internetowa „Jardins d’essai et d’expérimentation coloniale”,
https://jardinsdessai.wixsite.com/accueil/jardin-botanique-du-hamma [15.09.2020]
(7) (8) „Le Courrier d’Algérie”, 30.08.2018.
https://lecourrier-dalgerie.com/le-directeur-du-jardin-dessai-du-hamma-abdelkrim-boulahia-au-courrier-dalgerie-le-jardin-a-eu-laccord-dadhesion-au-bgci-en-vue-de-sa-classi/ [15.09.2020]
(9) Communiqué de l’Ambassade de France à Alger du 19.09.2017, Bertrand Delanoë en déplacement en Algérie (24-26 novembre). https://dz.ambafrance.org/Bertrand-Delanoe-en-deplacement-en [15.09.2020]
(10) Algérie Presse Service, 01.02.2019. http://www.aps.dz/societe/84808-jardin-d-essai-d-alger-pres-de-1-9-millions-de-visiteurs-en-2018 [15.09.2020]