Liczebnik to część mowy, który pozwala na wyrażanie ilości, kolejności, liczebności lub wielokrotności obiektów (przedmiotów, zjawisk, zwierząt, roślin czy ludzi).
Za każdym razem, kiedy mówisz o ilości, wieku, godzinie, cenie, wadze czy innych miarach, korzystasz z liczebnika. Często robisz to nieświadomie. Liczebniki są w codziennym życiu nieodzowne. Dlatego musisz je znać, zauważać pewne prawidłowości w ich tworzeniu i umieć się nimi posługiwać.
- Liczebniki od 0 do 10 są nieregularne:
0 – zero
1 – uno
2 – due
3 – tre
4 – quattro
5 – cinque
6 – sei
7 – sette
8 – otto
9 – nove
10 – dieci
Liczebniki główne w j. włoskim są nieodmienne z wyjątkiem liczebnika „uno”, który w skróconej formie funkcjonuje również jako rodzajnik nieokreślony. Rzeczowniki męskie rozpoczynające się od z, x, s + spółgłoska, gn, pn, ps poprzedza pełna forma „uno”, na przykład:
un caffè – jedna kawa
un passeggero – jeden pasażer
un’amica – jedna przyjaciółka
una semana – jeden tydzień
una valigia – jedna walizka
uno studente – jeden uczeń, jeden student
uno yogurt – jeden jogurt
- Liczebniki od 11 do 16 mają cząstkę „dici” (polskie „naście”) na końcu, a od 17 do 19 na początku:
11 – undici
12 – dodici
13 – tredici
14 – quattordici
15 – quindici
16 – sedici
17 – diciassette
18 – diciotto
19 – diciannove
- Pełne dziesiątki od 20 do 90 wyglądają następująco:
20 – venti
30 – trenta
40 – quaranta
50 – cinquanta
60 – sessanta
70 – settanta
80 – ottanta
90 – novanta
- Liczebniki złożone zapisujemy łącznie. Do pełnych dziesiątek dodajemy jednostki. Gdy dołączamy „uno” lub „otto” do dziesiątki, ostatnia samogłoska dziesiątki znika, stąd „ventuno”, „ventotto”, „trentuno”. Należy też zauważyć, że jednostkę „tre” w połączeniu z dziesiątką zapisujemy z akcentem graficznym jako „-tré”.
21 – venti + uno = ventuno
22 – venti + due = ventidue
23 – venti + tre = ventitré
24 – venti + quattro = ventiquattro
25 – venti + cinque = venticinque
26 – venti + sei = ventisei
27 – venti + sette = ventisette
28 – venti + otto = ventotto
29 – venti + nove = ventinove
31 – trenta + uno = trentuno
32 – trenta + due = trentadue
33 – trenta + tre = trentatré
34 – trenta + quattro = trentaquattro
35 – trenta + cinque = trentacinque
36 – trenta + sei = trentasei
37 – trenta + sette = trentasette
38 – trenta + otto = trentotto
39 – trenta + nove = trentanove
41 – quaranta + uno = quarantuno
42 – quaranta + due = quarantadue
43 – quaranta + tre = quarantatré
44 – quaranta + quattro = quarantaquattro
45 – quaranta + cinque = quarantacinque
46 – quaranta + sei = quarantasei
47 – quaranta + sette = quarantasette
48 – quaranta + otto = quarantotto
49 – quaranta + nove = t quarantanove
51 – cinquanta + uno = cinquantuno
52 – cinquanta + due = cinquantadue
53 – cinquanta + tre = cinquantatré
54 – cinquanta + quattro = cinquantaquattro
55 – cinquanta + cinque = cinquantacinque
56 – cinquanta + sei = cinquantasei
57 – cinquanta + sette = cinquantasette
58 – cinquanta + otto = cinquantotto
59 – cinquanta + nove = cinquantanove
- Pełne setki tworzymy, dodając do liczebnika jednostkowego cząstkę „cento”:
200 – due + cento = duecento
300 – tre + cento = trecento
400 – quattro + cento = quattrocento
500 – cinque x cento = cinquecento
600 – sei + cento = seicento
700 – sette + cento = settecento
800 – otto + cento = ottocento
900 – nove + cento = novecento
- Gdy do „cento” (lub duecento, trecento, quattrocento itd.) dodajemy „uno”, „otto” lub „undici”, zachowujemy ostatnią samogłoskę setki, stąd:
101 – cento + uno = centouno – tak samo postąpimy z 201, 301, 401, 501 itd.
108 – cento + otto = centootto – tak samo postąpimy z 208, 308, 408, 508 itd.
111 – cento + undici = centoundici – tak samo postąpimy z 211, 311, 411, 511 itd.
W liczbach złożonych ze 100 + 1, 8, i 11 redukcja stosujących obok siebie dwóch samogłosek do jednej jest również poprawna, ale bardzo rzadko spotykana (centuno, centotto, centundici).
Gdy liczebniki składają się z setek, dziesiątek i jednostek (1 lub 8), ostatnia samogłoska dziesiątki znika, stąd:
121 – cento + ventuno = centoventuno
128 – cento + ventotto = centoventotto
131 – cento + trentuno = centotrentuno
138 – cento + trentotto = centotrentotto
141 – cento + quarantuno = centoquarantuno
- Wyższe liczebniki:
1 000 – mille
2 000 – duemila
3 000 – tremila
4 000 – quattromila
5 000 – cinquemila
10 000 – diecimila
100 000 – centomila
1 000 000 – un milione
2 000 000 – due milioni
3 000 000 – tre milioni
1 000 000 000 – un miliardo
W liczbie mnogiej „mille” zmienia się w „mila”.
„Un milione” (milion) i „un miliardo” (miliard) są rzeczownikami rodzaju męskiego i zapisuje się je oddzielnie.
- Cyfry w j. włoskim tworzą jeden wyraz. Wyjątkiem są cyfry złożone z milionów i miliardów, na przykład:
444 – quattrocentoquarantaquattro
2 567 – duemilacinquecentosessanasette
2 000 880 – due milioni ottocentottanta
- Liczebniki „milione” (milion) i „miliardo” (miliard) łączą się z rzeczownikiem przy pomocy przyimka „di”, na przykład:
dwa miliony dolarów odszkodowania – due milioni di dollari di risarcimento
dwadzieścia milionów mieszkańców – venti milioni di abitanti
dwieście trzydzieści milionów euro – duecentotrenta milioni di euro
dziewięćdziesiąt miliardów dolarów – novanta miliardi do dollari
- Do wskazywania dnia miesiąca w j. włoskim używa się liczebników głównych z wyjątkiem pierwszego dnia miesiąca, który wyraża się liczebnikiem porządkowym, na przykład:
il primo maggio – pierwszy maja
il primo aprile – pierwszy kwietnia
il primo settembre 1939 – pierwszy września 1939 r.
il ventisei agosto – dwudziesty szósty sierpnia
- Przecinek dziesiętny czyta się „virgola”, na przykład:
Roma ha 2,7 [due virgola sette] milioni di abitanti.
3,8 = tre virgola otto
4,9 = quattro virgola nove
Przykłady zdań w wersji polsko-włoskiej
Anna ma dwadzieścia trzy lata. | Anna ha ventitré anni. |
Biegam pięć razy w tygodniu, żeby stracić na wadze. | Corro cinque volte alla settimana per perdere peso. |
Chciałbym pięć plasterków szynki i dziesięć plasterków sera. | Vorrei cinque fette di prosciutto e dieci fette di formaggio. |
Jaka jest dzisiaj temperatura? – Jest bardzo gorąco, prawie trzydzieści stopni (Celsjusza). | Che temperatura c’è oggi? – Fa molto caldo, quasi trenta gradi (centigradi). |
Jest siódma trzydzieści. | Sono le sette e mezza. |
Kwiecień jest czwartym miesiącem w roku. | Aprile è il quarto mese dell’anno. |
Ile masz lat? – Mam trzydzieści jeden lat. | Quanti anni hai? – Ho trentuno anni. |
Mam dwie możliwości. | Ho due possibilità. |
Mam rezerwację na pokój jednoosobowy / dwuosobowy na jedną noc. | Ho una prenotazione per una camera singola / doppia per una notte. |
Mieszkamy tu dopiero trzy lata. | Abitiamo qui soltanto da tre anni. |
Moja sąsiadka ma dwoje dzieci. | La mia vicina ha due bambini. |
Możemy się zobaczyć za sześć godzin. | Ci possiamo vedere fra sei ore. |
Mój dom ma dwa piętra. | La mia casa ha due piani. |
Nie możesz robić trzech rzeczy naraz. | Non puoi fare tre cose insieme. |
Niger liczy dwadzieścia milionów mieszkańców. | Il Niger conta venti milioni di abitanti. |
Noszę rozmiar czterdzieści trzy. | Porto la taglia quarantatré. |
Poproszę dwie kawy i dwie porcje szarlotki. | Due caffè e due porzioni di torta di mele, per favore. |
Poproszę trzy kilogramy truskawek i jednego arbuza. | Tre chili di fragole e una anguria, per favore. |
Proszę (jedną) szklankę niegazowanej / gazowanej wody mineralnej. | Un bicchiere d’acqua minerale naturale / frizzante, per favore. |
Samolot odlatuje do Mediolanu za trzy godziny. | L’aereo parte per Milano fra tre ore. |
Spotkamy się jutro o dziewiątej. | Ci incontriamo domani alle nove. |
Ta torba sportowa waży ponad pięć kilo. | Questa borsa sportiva pesa più di cinque chili. |
Ten samochód elektryczny kosztuje około dwudziestu pięciu tysięcy euro. | Quest’auto elettrica costa circa venticinque mila euro. |
Ważę siedemdziesiąt pięć kilo. | Peso settantacinque chili. |
W czym mogę pomóc? – Poproszę cztery pomidory, dwa ogórki i reklamówkę. | Desidera? – Quattro pomodori, due cetrioli e un sacchetto, per favore. |
Wezmę dwa opakowania tych włoskich ciastek. | Prendo due pacchi di questi biscotti italiani. |
We Włoszech żyje sześćdziesiąt milionów ludzi. | In Italia vivono sessanta milioni di abitanti. |
Wystarczą dwie porcje owoców dziennie. | Due porzioni di frutta al giorno sono sufficienti. |
Foto: L’isola d’Elba © Infoelba (Italia)