Francuskie zaimki osobowe w funkcji dopełnienia dalszego (Le complément d’objet indirect)

Dzień dobry! Bonjour !

W tym wpisie przedstawię zasady użycia zaimków osobowych w funkcji dopełnienia dalszego (fr. complément d’objet indirect) w języku francuskim.

Najpierw spojrzymy na zestawienie zaimków osobowych w funkcji dopełnienia bliższego i zaimków osobowych nieakcentowanych w funkcji dopełnienia dalszego wraz z ich tłumaczeniem na język polski.

Uwaga! Formy z apostrofem występują przed czasownikami zaczynającymi się na samogłoskę lub tzw. „h” nieme.

Dopełnienie bliższe (kogo?, co?) łączy się w języku francuskim bezpośrednio z czasownikiem. Z kolei dopełnienie dalsze łączy się z czasownikiem za pomocą przyimków, przede wszystkich à i de, a niekiedy jeszcze innych przyimków, i ogólnie rzecz biorąc odpowiada polskiemu celownikowi (komu?, czemu?). Ten rodzaj dopełnienia nazywamy dalszym, ponieważ między czasownikiem a dopełnieniem stoi przyimek, który jak gdyby „oddala” jeden element od drugiego, na przykład:

Jak rozpoznać dopełnienie dalsze?

Dopełnienie dalsze najłatwiej można zidentyfikować w zdaniu za pomocą zaimków pytających.

a) Jeżeli pytamy o osobę, stosujemy zaimki à qui? (komu?, dla kogo?, o kim?) i de qui (o kim?, kogo?), na przykład:

Adrian donne une tasse à mon frère. À qui donne Adrian une tasse?
[Adrian daje filiżankę mojemu bratu. Komu daje Adrian filiżankę?]

Pierre écrit une lettre à sa sœur. À qui écrit Pierre ?
Pierre pisze list do swojej siostry. Do kogo pisze Pierre?

Pierre téléphone à sa mère. À qui téléphone Pierre ?
[Pierre dzwoni do swojej matki. Do kogo dzwoni Pierre?]

Je parle de mon voisin. Je parle de qui ?
[Mówię o moim sąsiedzie. O kim mówię?]

b) Jeżeli nie pytamy o osobę, tylko o jakąś rzecz lub o coś abstrakcyjnego, stosujemy zaimki à quoi?, de quoi (o czym?), na przykład:

Je parle de mon expérience. Je parle de quoi ?
[Mówię o moim doświadczeniu. O czym mówię?]

Innym sposobem rozpoznania dopełnienia dalszego w zdaniu jest przypomnienie sobie lub sprawdzenie w słowniku z jakim przyimkiem łączy się dany czasownik. Należy przy tym odnotować, że czasowniki w języku francuskim i polskim nie zawsze mają to samo dopełnienie (dalsze lub bliższe), na przykład:

appeler quelqu’un [dopełnienie w bierniku; brak przyimka]
dzwonić do kogoś [dopełnienie w celowniku, przyimek „do”]

téléphoner à quelqu’un [dopełnienie w celowniku, przyimek „à”]
dzwonić do kogoś [dopełnienie w celowniku, przyimek „do”]

attendre quelqu’un [dopełnienie w bierniku; brak przyimka]
czekać na kogoś [dopełnienie w celowniku, przyimek „do”]

regarder quelqu’un [dopełnienie w bierniku; brak przyimka]
patrzeć na kogoś [dopełnienie w celowniku, przyimek „na”]

parler à quelqu’un [dopełnienie w celowniku; przyimek „à”]
mówić coś do kogoś/mówić coś komuś [dopełnienie w celowniku]

accompagner quelqu’un [dopełnienie w bierniku; brak przyimka]
towarzyszyć komuś [dopełnienie w celowniku, brak przyimka]

Zasadnicza różnica w dopełnieniach niektórych czasowników w języki francuskim i polskim zaznacza się w 3 osobie liczy pojedynczej i 3 osobie liczby mnogiej. Spójrzmy na czasowniki regarder i parler i zaimki w poniższym zestawieniu.

Kiedy stosujemy zaimki akcentowane?

Oprócz zaimków osobowych nieakcentowanych istnieją również zaimki osobowe akcentowane (fr. pronoms toniques), które stawiamy na końcu wypowiedzi. Są to formy samodzielne, które mają szersze zastosowanie w języku francuskim i mogą występować za przyimkami (m.in. avec, pour, chez), w trybie rozkazującym, w porównaniach, w celu podkreślenia czegoś lub zaznaczenia przynależności. W analizowanym obszarze tematycznym należy odnotować, że w przypadku niektórych czasowników i konstrukcji czasownikowych, które łączą się z przyimkiem „à”, w odniesieniu do osób stosujemy zaimki osobowe akcentowane, a nie zaimki w funkcji dopełnienia dalszego.

Do tej grupy należą następujące czasowniki i konstrukcje czasownikowe:
être à qqn (należeć do kogoś)
faire attention à qqn (uważać na kogoś, zwracać uwagę na kogoś)
penser à qqn (myśleć o kimś)
s’adresser à qqn (zwracać się do kogoś)
s’attacher à qqn (przywiązywać się do kogoś)
s’habituer à qqn (przyzwyczajać się do kogoś)
s’intéresser à qqn (interesować się kimś, być kimś zainteresowanym)
s’opposer à qqn (przeciwstawiać się komuś)
se joindre à qqn (przyłączyć się do kogoś)
songer à qqn (myśleć o kimś)
tenir à qqn (zależeć na kimś)

Spójrzmy teraz na praktyczne zastosowanie zaimków akcentowanych:

Il tient beaucoup à elle. – Zależy mu bardzo na niej.

Je m’intéresse à cette fille. Je m’intéresse à elle. – Interesują się tą dziewczyną. Interesuję się nią.

Je pense à ma mère. Je pense à elle. – Myślę o mojej matce. Myślę o niej.

Je pense à mon père. Je pense à lui. – Myślę o moim ojcu. Myślę o nim.

L’enfant s’attache à nous. – Dziecko przywiązuje się do nas.

Marcel s’intéresse à elle.  – Marcel jest nią zainteresowany.

Nous nous intéressons à nos enfants. – Nous nous intéressons à eux. Interesujemy się naszymi dziećmi. Interesujemy się nimi.

Pourquoi tu penses toujours à elle ? – Dlaczego o ciągle niej myślisz?

Tu penses à ta copine ? Tu penses à elle ? – Myślisz o swojej dziewczynie? Myślisz o niej?

Miejsce zaimków osobowych w funkcji dopełnienia dalszego w zdaniu:

a) w zdaniach twierdzących w czasach prostych (le présent, le future simple, l’imparfait, itd.) zaimki dopełnienia dalszego stawiamy przed czasownikiem.

Elle nous raconte sa vie à l’autre bout du monde. – Opowiada nam o swoim życiu na drugim krańcu świata.

Elle téléphone au médecin. Elle lui téléphone. – Ona dzwoni do lekarza. Ona dzwoni do niego.

Il écrit au professeur. Il lui écrit. – On pisze do nauczyciela. On pisze do niego.

J’envoie un colis à mon père. Je lui envoie un colis. – Wysyłam paczkę mojemu ojcowi. Wysyłam mu paczkę.

Je réponds à mes parents. Je leur réponds. – Odpowiadam moim rodzicom. Odpowiadam im.

La grand-mère raconte une histoire aux enfants. La grand-mère leur raconte une histoire. – Babcia opowiada dzieciom opowiadanie. Babcia opowiada im opowiadanie.

Ils parlent à Pierre ? Qui, ils lui parlent. Non, ils ne lui parlent pas. – Oni rozmawiają z Pierrem? Tak, oni z nim rozmawiają. Nie, oni z nim nie rozmawiają.

Nous t’achèterons une nouvelle voiture pour ton anniversaire. – Z okazji twoich urodzin kupimy tobie nowy samochód.

W czasie przyszłym bliskim (le futur proche) i czasie przeszłym bliskim (le passé récent) zaimki dopełnienia dalszego znajdują się między odmienionym czasownikiem aller lub venir a bezokolicznikiem. Przykłady:

Je vais lui téléphoner. – Zadzwonię do niego.

Je ne peux pas lui répondre maintenant. – Nie mogę mu teraz odpowiedzieć.

Elle vient de lui dire. – Właśnie mu powiedziała.

W przypadku konstrukcji z dwoma czasownikami, np. vouloir + infinitif lub pouvoir + infinitif, właściwy zaimek dopełnienia dalszego wstawiamy między czasownikami.

Est-ce que vous pouvez m’apporter l’addition ? – Czy może mi pan przynieść rachunek?

Nous voulons offrir un peu de bonheur aux enfants. Nous voulons leur offrir un peu de bonheur.  Chcemy dać dzieciom odrobinę szczęścia. Chcemy im dać odrobinę szczęścia.

Vous pouvez me faire parvenir ces documents par télécopier ou par la poste. – Może mi pan przesłać te dokumenty faksem lub pocztą.

W przypadku czasów złożonych (le passé composé, le plus-que-parfait itd.) zaimki dopełnienia dalszego znajdują się przed odmienionym czasownikiem posiłkowym „avoir” lub „être”. Ponadto w czasach złożonych nie uzgadniamy imiesłowu czasu przeszłego (fr. participe passé) z zaimkami dopełnienia dalszego. Przykłady:

Ils ont écrit aux professeurs. Ils leur ont écrit. Ils ne leur ont pas écrit. – Oni napisali do nauczycieli. Oni do nich napisali. Oni do nich nie napisali.

Je lui ai expliqué la situation. – Wyjaśniłem mu sytuację.

Je lui ai parlé plusieurs fois la semaine passée. – Rozmawiałem z nim/z nią/ kilkakrotnie w zeszłym tygodniu.

Tu as ouvert la porte à mes amis ? Qui, je leur ai ouvert la porte. – Otworzyłeś drzwi moim przyjaciołom? Tak, otworzyłem im drzwi.

Tu ne m’as toujours pas expliqué ce qui s’est passé. – Nadal mi nie wyjaśniłeś, co się stało.

b) w formie twierdzącej trybu rozkazującego zaimki osobowe w funkcji dopełnienia dalszego występują po czasowniku, a w formie przeczącej przed czasownikiem. W formie twierdzącej trybu rozkazującego zaimek „me” przechodzi w „moi”, natomiast w formie przeczącej nie zmienia swojej formy. Przykłady:

Merci de votre attention.
À la prochaine !