Bonjour !
Czasowniki zwrotne w języku polskim to czasowniki poprzedzone zaimkiem zwrotnym „się”. W przeciwieństwie do języka polskiego, w którym zaimek „się” jest identyczny dla wszystkich osób i liczb, w języku francuskim zaimek osobowy zmienia się w zależności od osoby i liczby.
I. Odmiana czasowników zwrotnych
Czasowniki zwrotne odmieniają się w czasie teraźniejszym zgodnie z zasadami grupy koniugacyjnej, do której należą. Zaimek zwrotny podlega odmianie przez osoby i w trybie oznajmującym znajduje się przed czasownikiem. Spójrz na odmianę poniższych czasowników:
se laver (myć się) | se sentir (czuć się) | se battre (bić się) | |
je | me lave | me sens | me bats |
tu | te laves | te sens | te bats |
il/elle/on | se lave | se sent | se bat |
nous | nous lavons | nous sentons | nous battons |
vous | vous lavez | vous sentez | vous battez |
ils/elles | se lavent | se sentent | se battent |
Jeśli czasownik zaczyna się na samogłoskę lub „h” nieme, zaimki zwrotne „me”, „te” i „se”, kończące się na samogłoskę „e”, ulegają elizji tzn. samogłoska „e” zostaje usunięta i pojawia się apostrof, łączący zaimek zwrotny z czasownikiem. Spójrz na odmianę poniższych czasowników:
s’appeler (nazywać się) | s’approcher (zbliżać się do) | s’habiller (ubierać się) | |
je | m’appelle | m’approche de | m’habille |
tu | t’appelles | t’approches de | t’habilles |
il/elle/on | s’appelle | s’approche de | s’habille |
nous | nous appelons | nous approchons de | nous habillons |
vous | vous appelez | vous approchez de | vous habillez |
ils/elles | s’appellent | s’approchent de | s’habillent |
Zaimek zwrotny uzgadnia się z formą osobową nawet wtedy, gdy czasownik zwrotny w języku francuskim występuje w bezokoliczniku, na przykład:
Je vais me laver. – Umyję się
Je veux me coucher. – Chcę położyć się spać.
Tu dois te lever. – Musisz wstać.
Tu dois te reposer. – Musisz odpocząć.
W zdaniu przeczącym partykułę „ne” stawiamy zawsze przed zaimkiem zwrotnym, a pozostałą część negacji po czasowniku, na przykład:
Elle ne se souvient de rien. – Ona niczego nie pamięta.
Je ne m’endors jamais avant minuit, et je me réveille vers 5 heures. – Nigdy nie zasypiam przed północą i budzę się ok. godz. 5.
Je ne veux pas me coucher. – Nie chcę kłaść się spać.
Vous ne vous trompez pas. – Nie mylicie się.
W trybie rozkazującym odpowiedni zaimek stawiamy za czasownikiem: w II os. l. poj. zaimek „toi”, w I. os. l. mn. zaimek „nous” i w II. os. l. mn. zaimek „vous”. Przykłady:
Amuse-toi bien ! – Baw się dobrze!
Assieds-toi à côté de moi! – Usiądź koło mnie!
Amusez-vous bien ! – Bawcie się dobrze!
Dépêche-toi ! – Pospiesz się!
Dépêchons-nous ! – Pospieszmy się!
Mets-toi debout !, Lève-toi ! – Podnieś się! / Wstań!
Mettons-nous debout !, Levons-nous ! – Podnieśmy się! / Wstańmy!
Occupe-toi de tes affaires ! – Pilnuj swoich spraw!
Repose-toi ! – Odpocznij!
Reposez-vous un peu! – Odpocznijcie trochę!
II. Właściwości czasowników zwrotnych w języku francuskim
a) Niektóre czasowniki w języku francuskim występują wyłącznie w formie zwrotnej. Do grupy tej należą między innymi następujące czasowniki:
s’abstenir (wstrzymać się, powstrzymać się) | je m’abstiens, tu t’abstiens, il s’abstient, nous nous abstenons, vous vous abstenez, ils s’abstiennent |
s’absenter (oddalić się, być nieobecnym) | je m’absente, tu t’absentes, il s’absente, nous nous absentons, vous vous absentez, ils s’absentent |
s’accouder (opierać się na łokciu) | je m’accoude, tu t’accoudes, il s’accoude, nous nous accoudons, vous vous accoudez, ils s’accoudent |
s’abonner à (prenumerować) | je m’abonne, tu t’abonnes, il s’abonne, nous nous abonnons, vous vous abonnez, ils s’abonnent |
s’assoir (siadać) | je m’assois, tu t’assois, il s’assoit, nous nous assoyons, vous vous assoyez, ils s’assoient |
se désister de qch (odstąpić od czegoś, wycofać się) | je me désiste, tu te désistes, il se désiste, nous nous désistons, vous vous désistez, ils se désistent |
s’écrier (wykrzyknąć, zawołać) | je m’écrie, tu t’écries, il s’écrie, nous nous écrions, vous vous écriez, ils s’écrient |
s’écrouler (zawalić się) | je m’écroule, tu t’écroules, il s’écroule, nous nous écroulons, vous vous écroulez, ils s’écroulent |
s’efforcer de (starać się) | je m’efforce, tu t’efforces, il s’efforce, nous nous efforçons, vous vous efforcez, ils s’efforcent |
s’enfuir (uciekać) | je m’enfuis, tu t’enfuis, il s’enfuit, nous nous enfuyons, vous vous enfuyez, ils s’enfuient |
s’envoler (odlatywać, startować, ulotnić się) | je m’envole, tu t’envoles, il s’envole, nous nous envolons, vous vous envolez, ils s’envolent |
s’évanouir (zemdleć) | je m’évanouis, tu t’évanouis, il s’évanouit, nous nous évanouissons, vous vous évanouissez, ils s’évanouissent |
s’exclamer (krzyknąć, wykrzyknąć) | je m’exclame, tu t’exclames, il s’exclame, nous nous exclamons, vous vous exclamez, ils s’exclament |
se méfier (nie ufać, nie dowierzać) | je me méfie, tu te méfies, il se méfie, nous nous méfions, vous vous méfiez, ils se méfient |
se moquer de qn/qch (kpić sobie z kogoś/czegoś, drwić) | je me moque, tu te moques, il se moque, nous nous moquons, vous vous moquez, ils se moquent |
se réfugier (schronić się) | je me réfugie, tu te réfugies, il se réfugie, nous nous réfugions, vous vous réfugiez, ils se réfugient |
se repentir de (żałować czegoś) | je me repens, tu te repens, il se repent, nous nous repentons, vous vous repentez, ils se repentent |
se soucier de (troszczyć się/martwić się o) | je me soucie, tu te soucies, il se soucie, nous nous soucions, vous vous souciez, ils se soucient |
se souvenir de (pamiętać o) | je me souviens, tu te souviens, il se souvient, nous nous souvenons, vous vous souvenez, ils se souviennent |
b) Niektóre czasowniki w języku francuskim, w zależności od swego znaczenia, funkcjonują z zaimkiem zwrotnym, albo bez tego zaimka, na przykład:
apercevoir qn/qch (zauważyć, spostrzec kogoś/coś) | s’apercevoir (spostrzec się, zdać sobie sprawę) |
baigner qn/qch (kąpać kogoś/coś) | se baigner (kąpać się, wykąpać się, wziąć kąpiel w wannie) |
changer (zmieniać coś/się) | se changer (przebierać się) |
coiffer qn/qch (czesać kogoś/coś) | se coiffer (czesać się) |
coucher qn (położyć kogoś spać, przenocować kogoś) | se coucher (położyć się, kłaść się spać) |
doucher qn/qch (myć kogoś/coś pod prysznicem) | se doucher (myć się pod prysznicem, wziąć/brać prysznic) |
entendre qch (słyszeć coś) | s’entendre (rozumieć się wzajemnie, porozumieć się) |
inscrire qn (zapisać kogoś) | s’inscrire (zapisać się, wpisać się) |
laver (myć, prać, zmywać) | se laver (myć się, umyć się, prać się, czyścić się) |
perdre qn/qch (zgubić, stracić kogoś/coś) | se perdre (zgubić się, zepsuć się, pogrążyć się) |
promener qn/un chien (oprowadzić kogoś, wziąć kogoś na spacer/ wyprowadzić psa) | se promener (przejść się, przespacerować się, iść na spacer) |
raser qn/qch (golić kogoś/coś) | se raser (golić się, ogolić się) |
sentir qn/qch (poczuć kogoś/coś, pachnieć) | se sentir (czuć się, poczuć się) |
trouver qn/qch (znaleźć, odnaleźć, natrafić na kogoś/coś) | se trouver (znajdować się) |
c) Niektóre czasowniki występują w formie zwrotnej, jeżeli wyrażają wzajemną relację między osobami. Czasownikom tym mogą towarzyszyć w zdanich wyrazy „mutuellement” (wzajemnie), „réciproquement” (wzajemnie, nawzajem), „l’un l’autre” (jeden drugiego). Do takich czasowników należą między innymi:
s’aimer (kochać się wzajemnie, lubić samego siebie) | je m’aime, tu t’aimes, il s’aime, nous nous aimons, vous vous aimez, ils s’aiment |
s’écrire (pisać do siebie) | je m’écris, tu t’écris, il s’écrit, nous nous écrivons, vous vous écrivez, ils s’écrivent |
s’embrasser (całować się) | je m’embrasse, tu t’embrasses, il s’embrasse, nous nous embrassons, vous vous embrassez, ils s’embrassent |
s’entendre (rozumieć się wzajemnie, porozumieć się) | je m’entends, tu t’entends, il s’entend, nous nous entendons, vous vous entendez, ils s’entendent |
s’envoyer (przesyłać sobie, wysyłać sobie) | je m’envoie, tu t’envoies, il s’envoie, nous nous envoyons, vous vous envoyez, ils s’envoient |
se comprendre (rozumieć się wzajemnie) | je m’envoie, tu t’envoies, il s’envoie, nous nous envoyons, vous vous envoyez, ils s’envoient |
se connaître (znać się, poznać się) | je me connais, tu te connais, il se connaît, nous nous connaissons, vous vous connaissez, ils se connaissent |
se marier (pobrać się) | je me marie, tu te maries, il se marie nous nous marions, vous vous mariez, ils se marient |
se plaire (podobać się sobie) | je me plais, tu te plais, il se plaît, nous nous plaisons, vous vous plaisez, ils se plaisent |
se saluer (pozdrawiać się wzajemnie) | je me salue, tu te salues, il se salue, nous nous saluons, vous vous saluez, ils se saluent |
se téléphoner (dzwonić do siebie wzajemnie) | je me téléphone, tu te téléphones, il se téléphone, nous nous téléphonons, vous vous téléphonez, ils se téléphonent |
se voir (widzieć się nawzajem/ zobaczyć się) | je me vois, tu te vois, il se voit, nous nous voyons, vous vous voyez, ils se voient |
d) Nie zawsze czasownik zwrotny w języku francuskim jest czasownikiem zwrotnym w języku polskim. Przykłady:
s’emparer de qn/qch (owładnąć/zawładnąć kimś/czymś) | je m’empare, tu t’empares, il s’empare, nous nous emparons, vous vous emparez, ils s’emparent |
s’évanouir (zemdleć, stracić przytomność) | je m’évanouis, tu t’évanouis, il s’évanouit, nous nous évanouissons, vous vous évanouissez, ils s’évanouissent |
se lever (wstawać) | je me lève, tu te lèves, il se lève, nous nous levons, vous vous levez, ils se lèvent |
se reposer (odpoczywać) | je me repose, tu te reposes, il se repose, nous nous reposons, vous vous reposez, ils se reposent |
se taire (milczeć, zamilknąć) | je me tais, tu te tais, il se tait, nous nous taisons, vous vous taisez, ils se taisent |
e) Sytuacja może być również odwrotna: czasowniki, które nie występują w języku francuskim w formie zwrotnej, w języku polskim są czasownikami zwrotnymi. Przykłady czasowników:
apprendre – uczyć się
bronzer – opalać się
craindre qn/qch – bać się, obawiać się kogoś/czegoś
divorcer – rozwieść się
déménager – przeprowadzać się, przenosić się, wyprowadzać się
emménager – wprowadzać się
hésiter – wahać się
oser – ośmielać się, odważyć się
réfléchir sur/à qch – zastanawiać się nad czymś
Przykłady zdań w wersji polsko-francuskiej do analizy:
A zatem nigdy nie odpoczywasz? Ciągle pracujesz? | Tu ne te reposes donc jamais ? Tu travailles toujours ? |
Aby udać się na plażę, trzeba wyjść z hotelu i skierować się na prawo. | Pour se rendre à la plage, il faut sortir de l’hôtel et se diriger vers la droite. |
Biorę prysznic, myję zęby, golę się, ubieram się, a następnie jem śniadanie. | Je me douche, je me brosse les dents, je me rase, je m’habille et ensuite je prends mon petit-déjeuner. |
Budzę się codziennie o godz. 5:00 rano. | Je me réveille tous les jours à 5 heures du matin. |
Budzę się o świcie. | Je me réveille à l’aube. |
Całują się na ulicy. | Ils s’embrassent dans la rue. |
Chciałbym zapisać się na kurs języka francuskiego. | Je voudrais m’inscrire à un cours de français. |
Ci dwaj bracia często się biją. | Ces deux frères se battent souvent. |
Co robić, gdy nudzimy się w podróży lub na wakacjach? | Que faire quand on s’ennuie en voyage ou en vacances ? |
Co się właściwie dzieje? | Qu’est-ce qui se passe au juste ? |
Czeszę sobie włosy. | Je me brosse les cheveux. |
Często używa się tej formy. | Cette forme s’utilise beaucoup. / On utilise beaucoup cette forme. |
Czym się pan/-i interesuje? | À quoi est-ce que vous vous intéressez ? |
Dobrze się pan/-i czuje? | Vous vous sentez bien ? |
Dzieci huśtają się w ogrodzie. | Les enfants se balancent dans le jardin. |
Dzieci uwielbiają przebierać się. Przebieracie się za piratów? | Les enfants adorent se déguiser. Vous vous déguisez en pirate ? |
Gdzie znajduje się informacja turystyczna? | Où se trouve l’office de tourisme ? |
Gdzie znajduje się wzgórze Mont Saint-Michel? | Où se trouve Mont Saint-Michel ? |
Grupa składa się z osób, które się nie znają. | Le groupe est constitué de personnes qui ne se connaissent pas. |
Ile razy w tygodniu się widujecie? | Vous vous voyez combien de fois par semaine ? |
Istnieje kilka możliwości. | Plusieurs possibilités se présentent. / Il y a plusieurs possibilités. |
Jak długo już się znacie? | Vous vous connaissez depuis quand ? |
Jak dobrze przygotować się do egzaminu ustnego? | Comment bien se préparer à un examen oral ? |
Jak się nazywacie? | Comment vous vous appelez ? / Comment vous appelez-vous ? |
Jak się nazywasz? | Comment tu t’appelles ? / Comment t’appelles-tu ? |
Jak się w to gra? | Ça se joue comment ? |
Jest lekarzem w szpitalu publicznym, w którym opiekuje się pacjentami. | Elle est médecin dans un hôpital public où elle s’occupe des patients. |
Już czas położyć się spać. | Il est l’heure de se coucher. |
Kiedy się spotykamy? | Quand est-ce qu’on se rencontre ? / On se voit quand ? |
Martwimy się o jego zdrowie. | On se fait du souci à cause de sa santé. |
Mediateka Instytutu Francuskiego w Polsce znajduje się przy ul. Widok 12 w Warszawie. | La Médiathèque de l’Institut français de Pologne se trouve dans la rue Widok 12 à Varsovie. |
Moi rodzice rozwodzą się. | Mes parents divorcent. |
Musisz obudzić się. | Tu dois te réveiller. |
Mylisz się. | Tu te trompes. |
Nazywam się Albert, a pan? | Je m’appelle Albert, et vous ? |
Nie interesuję się piłką nożną. | Je ne m’intéresse pas au football. |
Nie mogę obejść się bez mojego słownika polsko-francuskiego. | Je ne peux pas me passer sans mon dictionnaire polonais-français. |
Nie poradzę sobie sam. | Je ne me débrouille pas tout seul. |
Nie przygotowuję się do egzaminu. | Je ne me prépare pas à un examen. |
Nie zbliżaj się do mnie. | Ne t’approche pas de moi. |
Nie zdają sobie sprawy z niebezpieczeństwa. | Ils ne se rendent pas compte du danger. |
Nieustannie się kłócą. | Il se disputent sans cesse. |
Nieźle mu idzie. | Il se débrouille pas mal. |
Nudzę się na wakacjach. | Je m’ennuie en vacances. |
O której godzinie wstajesz? | Tu te lèves à quelle heure ? |
Odpoczywamy, bo podróż na południe Francji jest długa. | Nous nous reposons car le voyage dans le sud de la France est long. |
On się uważa za poetę. | Il se prend pour un poète. |
Ona maluje się każdego ranka. | Elle se maquille tous les matins. |
Ona myje sobie twarz. | Elle se lave le visage. |
Ona wcześnie chodzi spać. | Elle se couche tôt. |
Ona zauważa/spostrzega swój błąd. | Elle s’aperçoit de son erreur. |
One odpoczywają w ogrodzie. | Elles se reposent dans le jardin. |
One przesyłają sobie SMS-y. | Elles s’envoient des SMS /des textos. |
Opalam się nad brzegiem morza. | Je bronze au bord de la mer. |
Pamięta mnie pan/-i? | Vous vous souvenez de moi ? |
Pamiętam moje wakacje w Maroku i Tunezji. | Je me souviens de mes vacances au Maroc et en Tunisie. |
Papier łatwo się drze. | Le papier se déchire facilement. |
Po arabsku pisze się/czyta się/ od strony prawej do lewej. | La langue arabe s’écrit/se lit/ de droite à gauche. |
Po francusku mówi się w wielu krajach. | Le français se parle dans beaucoup de pays. |
Przeglądam się w lustrze. | Je me regarde dans le miroir. |
Przenosi się z miejsca na miejsce, ponieważ koszty związane z mieszkaniem ciągle rosną. | Il se déplace de lieu en lieu, car les frais de logement augmentent sans cesse. |
Przeprowadzam się do innego miasta. | Je déménage dans une autre ville. |
Przygotowujemy się do świąt Bożego Narodzenia. | Nous nous préparons à fêter Noël. |
Pamiętasz naszą podróż do Paryża? | Tu te souviens de notre voyage à Paris? |
Przyzwyczajam się dość szybko do mojego nowego otoczenia. | Je m’habitue assez vite à mon nouvel environnement. |
Rząd waha się zaostrzyć wymogi sanitarne. | Le gouvernement hésite à durcir les mesures sanitaires. |
Sam kręci na siebie bicz. | Il se met la corde au cou. |
Siadam przed komputerem. | Je m’assois devant mon ordinateur. |
Spieszymy się, by przyjechać przed czasem. | Nous nous dépêchons pour arriver en avance. |
Spoglądają jeden na drugiego. | Ils se regardent l’un l’autre. |
Spotykamy się w każdą środę o godz. 19:00 w pewnej restauracji greckiej. | Nous nous rencontrons tous les mercredi à 19 h 00 à un restaurant grec. |
Spotykamy się, podobamy się sobie, flirtujemy, a później, łączymy się w pary. | On se rencontre, on se plaît, on flirte et puis, on se met en couple. |
Szkło się łatwo tłucze. | Le verre se casse facilement. |
Ten model samochodu sprzedaje się bardzo dobrze. | Ce modèle de voiture se vend très bien. |
Ten napój pije się na gorąco. | Cette boisson se boit chaude. |
Ten problem załatwi się polubownie. | Ce problème se réglera à l’amiable. |
To już się kończy. | Ça se termine déjà. |
To już się więcej nie powtórzy. | Ça ne se reproduira plus. |
To się jakoś same rozwiąże. | Ça se résoudra tout seul. |
To zrozumiałe. | Ça se comprend. |
Ubieram się zanim zjem śniadanie. | Je m’habille avant de prendre mon petit-déjeuner. |
Uczę się języków obcych. | J’apprends les langues étrangères. |
Wezmę prysznic i umyję sobie włosy. | Je vais me doucher et je vais me laver les cheveux. |
Wieczorem bierzesz prysznic czy kapiesz się w wannie? | Le soir, tu te douches ou tu te baignes dans une baignoire ? |
Za dwa tygodnie wychodzę za mąż. | Je me marie dans deux semaines. |
Zabieramy się do pracy. | Nous nous mettons au travail. |
Zastanawiam się nad moją przyszłością. | Je réfléchis à mon avenir. |
Zastanawiamy się, co będziemy robić. | Nous nous demandons ce que nous allons faire. |
Zawsze kłócimy się z powodu pieniędzy. | On se dispute toujours à cause de l’argent. |
Zawsze przygotowuję się na najgorsze, a spodziewam się tego, co najlepsze, w ten sposób nigdy nie jestem rozczarowany. | Je me prépare toujours au pire et j’attends le meilleur, comme ça je ne suis jamais déçu. |
Zazwyczaj budzę się o godz. 7:00 rano i kładę się spać o godz. 22:00. | Généralement, je me réveille à 7 heures du matin et je me couche à 22 heures. |
Znacie się? | Vous vous connaissez ? |
Źle się czuję. | Je me sens mal. |
Żałuję, że to zrobiłem. | Je me repens de l’avoir fait. |
Żartujesz sobie ze mnie? | Tu te moques de moi ? |
À la prochaine !