Boże Narodzenie – słownictwo polsko-hiszpańskie (La Navidad – vocabulario polaco-español)

¡Hola a todos!

Z okazji Świąt Bożego Narodzenia życzę wszystkim Czytelnikom bloga zdrowia i szczęścia oraz Wigilii spędzonej w dostatku i cieple rodzinnym.

Tegoroczne święta Bożego Narodzenia będą inne niż wszystkie. Godzina policyjna, limity osób przy wigilijnych stołach, odwołane liczne uroczystości – to niektóre z wielu restrykcji, które wprowadzono w Hiszpanii, by powstrzymać pandemię. W Polsce również obowiązują limity osób przy wigilijnych stołach.

Wigilia to jednak czas szczególny, rodzinny, magiczny, uroczysty. Jedyny taki w roku. Postarajmy się go zatem spędzić jak najlepiej.

La noche de Navidad es una noche mágica, por esto debemos aprovechar la energía de amor, unión y reflexión que hay en todo el mundo para agilizar el cumplimiento de nuestros sueños.

W Hiszpanii i krajach iberoamerykańskich istnieją różne zwyczaje i tradycje bożonarodzeniowe. Nie sposób ich tu wszystkich opisać. Dlatego skoncentrujemy się na Bożym Narodzeniu obchodzonym w Hiszpanii, a listy ze słownictwem będą dotyczyły Polski i Hiszpanii.

Boże Narodzenie w Hiszpanii ma charakter rodzinnego, religijnego święta. Wigilię (hiszp. Nochebuena) świętuje się najczęściej w domu. Około godz. 22.00 rodzina zasiada przy stole przy uroczystej kolacji. W Hiszpanii nie ma zwyczaju dzielenia się opłatkiem z najbliższymi. Natomiast ten zwyczaj zastępuje tzw. turrón czyli nugat mający w swoim składzie orzechy, miód czy migdały. Ten przysmak pojawia się praktycznie w każdym hiszpańskim domu i pełni podobną funkcję jak w Polsce opłatek. Najbardziej popularne są dwa rodzaje nugata: turrón de Alicante, czyli twardy nugat pokryty waflem; połowę jego zawartości stanowią całe migdały oraz turrón de Jijona, czyli bardzo miękki i ciągnący się nugat z dodatkiem miodu, migdałów i orzechów utartych na miazgę.

W hiszpańskiej tradycji znajduje się zarówno zwyczaj ubierania choinki (árbol de Navidad), jak i ustawiania szopki bożonarodzeniowej złożonej z małych figurek przedstawiających sceny z narodzenia Jezusa. Częściej jednak w domach, w kościołach, na wystawach sklepowych i na ulicach widać szopki bożonarodzeniowe. W wielu hiszpańskich miastach organizuje się konkursy na wybór najładniejszej szopki, a w noc wigilijną przedstawia się „żywą szopkę” z udziałem aktorów i zwierząt. W święta Bożego Narodzenia rodzina gromadzi się przy szopce, by wspólnie śpiewać kolędy.

Z racji tego, że Hiszpania podzielona jest na wiele regionów, każdy z nich posiada swoje własne charakterystyczne potrawy bożonarodzeniowe. W środkowej Hiszpanii na świątecznym stole najczęściej zobaczymy pieczone prosię (el cochinillo al horno) lub pieczeń jagnięcą (el cordero asado al horno) podawane z ryżem lub smażonymi ziemniakami i świeżymi warzywami np. czerwoną kapustą lub sałatą. Na andaluzyjskim stole najczęściej występuje pieczeń z indyka (el pavo al horno); podawane są również pieczone kurczaki (el pollo al horno) lub króliki (el conejo al horno). Pieczony indyk nadziewany jest owocami (jabłka, śliwki suszone), pieczarkami, truflami i orzeszkami. W Andaluzji spożywa się również caldo de Jerez, czyli zupę podobną do rosołu z dodatkiem wina z Jerez. Na południu Hiszpanii i w regionach leżących nad Atlantykiem dominują owoce morza i potrawy rybne. Do tradycyjnych przystawek należą: małże, krewetki, papryki faszerowane suszonym dorszem, oliwki i półmiski mięsne – wędzona szynka (el jamón) i kiełbasa z wieprzowiny z dodatkiem papryki (el chorizo). W Katalonii spożywa się canelones, czyli faszerowany mięsem makaron, i zupę z makaronem w formie ślimaków, z dodatkiem mięsa (la sopa de galets). W Galicji tradycyjną potrawą jest dorsz z kalafiorem (el bacalao con coliflor). W Estremadurze serwuje się indyka z truflami, pieczoną baraninę i kurczaka w sosie pepitoria (sos własny z mięsa z dodatkiem mielonych migdałów i ugotowanego jajka).

Hiszpania słynie z wielu bożonarodzeniowych słodkości. Na deser podawane są kruche ciasteczka z mąki zwane polvoronesmantecados, wyrabiane na bazie smalcu z dodatkiem różnych dodatków aromatyzujących, np. cynamonu, kokosa, kakao czy sezamu. Różnica między tradycyjnymi polvorones montecados polega na tym, że te drugie nie zawierają migdałów.  Pochodzenie obu rodzajów ciastek przypisuje się Andaluzji i datuje się na XVI wiek. Najsłynniejsze są te produkowane w małej miejscowości Estepa niedaleko Sewilli. Nazwa polvorón pochodzi najprawdopodobniej od hiszpańskiego wyrazu „polvo” (proszek) i kojarzy się z cukrem pudrem, którym posypuje się te aromatyczne ciasteczka przed podaniem na stół. Z kolei nazwa mantecado pochodzi od słowa „manteca”, czyli tłuszcz, z kolei manteca de cerdo to smalec. Ciasteczka te są tak samo często spożywane w Hiszpanii w okresie Bożego Narodzenie jak w Polsce np. makowiec czy sernik. Dodatkowo na hiszpańskim stole nie może zabraknąć marcepana (el mazapán), nugata (el turrón) i różnych rodzajów orzechów.

Wśród świątecznych napojów alkoholowych najpopularniejszym jest hiszpańskie białe wino musujące cava. W Galicji popularne jest białe wino albariño. Do popularnych trunków należy anyżówka (el anís). Przekąską łączącą się idealnie z większością gatunków win jest słynna szynka iberyjska (el jamón ibérico), produkt o najwyższej jakości.

Po kolacji wigilijnej Hiszpanie, podobnie jak Polacy, udają się do kościoła na pasterkę (Misa del Gallo). Nazwa wywodzi się od koguta (el gallo), gdyż to właśnie kogut według tradycji pierwszy przekazał światu wieść o narodzinach Jezusa. Ważnym symbolem jest także krowa, która będąc przy narodzinach Jezusa, ogrzewała dziecię.

Pierwszy dzień świąt (25 grudnia) Hiszpanie obchodzą w gronie rodzinnym. Głównym zwyczajem jest bożonarodzeniowy obiad. Następnie składa się wzajemnie życzenia szczęścia i pomyślności. W odróżnieniu od polskiego zwyczaju dawania prezentów w Wigilię, hiszpańskie dzieci nie otrzymują prezentów w Wigilię, lecz dopiero 25 grudnia i są to drobne, symboliczne prezenty. Najczęściej wkładane są one pod choinkę, lecz mogą być to również inne miejsca, na przykład w salonowym kominku.

W Hiszpanii 26 grudnia jest już dniem pracy. Wyjątkiem jest Katalonia, która uroczyście świętuje wspomnienie św. Szczepana.

28 grudnia w Hiszpanii obchodzony jest Dzień Świętych Niewiniątek (el día de los Santos Inocentes), które upamiętnia rzezi dzieci w Judei z rozkazu Heroda, który chciał zgładzić Jezusa. Współcześnie jest to dzień żartów i psot, na wzór Prima Aprilis obchodzonego w Polsce 1 kwietnia.

Według hiszpańskiej tradycji bożonarodzeniowej dzieci otrzymują prezenty dopiero 6 stycznia w święto Objawienia Pańskiego, potocznie zwanego dniem Trzech Króli (el día de los Reyes Magos). Nawiązuje to do przybycia trzech mędrców wędrujących od Wschodu, którzy przynieśli w darze Chrystusowi złoto, kadzidło oraz mirrę (oro, mirra, incienso). 5 stycznia wieczorem, dzień przed świętem Objawienia Pańskiego, ulicami miast przechodzi parada Trzech Króli, którzy obdarowują mieszkańców słodyczami i drobnymi upominkami. Po powrocie do domów dzieci wypełniają swoje buty słomą i ustawiają w łatwo dostępnych miejscach. Rano znajdują w nich prezenty, które przynoszą im Trzej Królowie. W tym dniu hiszpańskie miasta zamieniają się w gigantyczny teatr, ulicami suną orszaki, którym przewodzą Trzej Królowie – Kacper, Melchior i Baltazar. 6 stycznia rano, po obejrzeniu prezentów, je się tradycyjne ciasto roscón de reyes, czyli w dosłownym tłumaczeniu wieniec króli, dekorowane kandyzowanymi owocami symbolizującymi szmaragdy i rubiny zdobiące ubrania Trzech Króli, w którym ukryte są dwa przedmioty – ziarno fasoli oraz postać jednego z Trzech Króli. Osoba, która trafi na postać jednego z Trzech Króli będzie miała szczęście w rozpoczynającym się roku, natomiast osoba, która natrafi na fasolę, będzie musiała walczyć z pechem w Nowym Roku i zrobić roscón de reyes w kolejnym roku.

Poniżej znajdują się listy z przydatnymi słownictwem (rzeczownikami i czasownikami), w tym najważniejszymi polskimi i hiszpańskimi potrawami i deserami wigilijnymi i bożonarodzeniowymi.

Rzeczowniki
Adwent – el Adviento
anielskie włosy – el espumillón de Navidad
anioł – el ángel
bałwan – el muñeco de nieve
Betlejem – Belén
bombka na choinkę – la bola de Navidad
bombka ozdobna – la bola de adorno
bombki kolorowe – las bolas de colores
Boże Narodzenie – la Navidad
choinka bożonarodzeniowa – el árbol de Navidad
choinka naturalna – el árbol natural
choinka sztuczna – el árbol artificial
Cicha noc (kolęda) – Noche de Paz
cud – el miraglo
dekoracje bożonarodzeniowe – las decoraciones navideñas
Dzieciątko Jezus – el Niño Jesús
dzień Bożego Narodzenia – el día de Navidad (25 de diciembre)
dzwon, dzwonek – la campana
dzwoneczek – el cascabel
elf, skrzat – el elfo, el gnomo
girlanda – la guirnalda
girlanda z papieru – la guirnalda de papel
gwiazda betlejemska – la estrella de Belén
gwiazda pierwsza – la primera estrella
gwiazda, gwiazdka – la estrella
jarmark bożonarodzeniowy – el mercado de Navidad
jemioła – el muérdago
jodła – el abeto
kalendarz adwentowy – el calendario de Adviento
kartka bożonarodzeniowa – la tarjeta navideña, la tarjeta de Navidad
kolacja wigilijna – la cena de Nochebuena
kolęda – el villancico
kolędnicy – personas que cantan villancicos en Navidad
kominek – la chimenea
kościół – la iglesia
ksiądź – el cura, el sacerdote
kulig – el paseo en trineo
lameta – el oropel
lampki choinkowe – las luces de Navidad
loteria świąteczna – la Lotería de Navidad, el Gordo (pot.), el Sorteo Extraordinario de Navidad
łańcuch choinkowy błyszczący – el oropel de Navidad
łańcuch choinkowy świetlny (z lampkami) – la cadena de luces
Matk Boska – la Virgen María
narodzenie Dzieciątka Jezus – el nacimiento del Niño Jesús
nastrój bożonarodzeniowy – el ambiente navideño
nieoczekiwany gość – el visitante inesperado
obrus – el mantel
oczekiwanie – la espera
okres przedświąteczny – el período prenavideño
okres bożonarodzeniowy – el período navideño, el periodo de Navidad
opłatek – la oblea
ostrokrzew – el acebo
ozdoby bożonarodzeniowe – los adornos navideños
pasterka – la Misa del Gallo, la Misa de Navidad
pasterz – el pastor
płatek śniegu – el copo de nieve
posiłek świąteczny – la comida festiva
potrawa tradycyjna – el plato tradicional
prezent, podarunek – el regalo
podarunek, podarek – el aguinaldo
pusty talerz – un plato vacio
renifer – el reno
sanie – el trineo
siano, sianko – el heno
skarpeta świąteczna – el calcetín de Navidad
śnieg – la nieve
śnieżka – la bola de nieve
stół bożonarodzeniowy – la mesa navideña
świeca, świeczka – la vela
świeczki kolorowe – las velas de color
świerk – el abeto
święta bożonarodzeniowe – la fiesta de Navidad
święto religijne – una fiesta religiosa
Święty Józef – San José
Święty Mikołaj – el Papá Noel, San Nicolás, Santa Claus, Olentzero (Kraj Basków)
szopka bożonarodzeniowa – el belén, el pesebre
szyszka – la piña
Trzej Królowie – los Reyes Magos
wieczerza wigilijna – la cena navideña, la cena de Navidad
wigilia Bożego Narodzenia, wieczór wigilijny – la Nochebuena, la víspera de Navidad
zabawka – el juguete
zwyczaj – la costumbre

Potrawy i desery wigilijne i bożonarodzeniowe w Polsce

barszcz czerwony – sopa de remolacha, con vegetales y crema agria, que se sirve con raviolis
biała kiełbasa – salchicha blanca
bigos – plato guisado de col blanca fermentada con verduras, setas, trozos de salchicha y carne ahumada
cukierek – el caramelo, el dulce
dwanaście potraw wigilijnych – doce platos navideños (el número se refiere al número de apóstoles)
dziczyzna – carne de caza
faworki – delicados pastelillos en forma de tiras retorcidas, fritas en grasa
flaki wołowe – sopa de callos
galaretka z bitą śmietaną i owocami – gelatina de fruta servida con nata montada y frutas
gołąbki – hojas de col rellenas de carne y arroz
kaczka z jabłkami – pato asado con manzanas
karp w galarecie – carpa en gelatina
karp smażony na patelni – carpa frita en la sartén
kaszanka – morcilla cocida
keks – pastel de frutas secas
kluski śląskie – pierogi de silesia hechos de pasta de patatas hervidas
knedle – croquetas de patatas con relleno de frutas, muy a menudo de ciruelas
kompot z suszu – compota (bebida) de frutas secas
krupnik – sopa de verduras con sémola de cebada y trocitos de carne ahumada
kutia – kutia (un plato dulce a base de granos de trigo, frutos secos y miel)
łosoś w sosie koperkowym – salmón cocido o asado con salsa de hinojo
makowiec – pastel de semillas de amapola
naleśniki – crepes con relleno de mermelada, frutas o queso blanco
piernik – pan de jengibre
pierogi – empanadillas cocidas con rellenos de col agria y setas, de queso blanco y patatas o de frutas
polędwiczki wołowe – solomillo de vaca muy a menudo servido con salsa de setas
pstrąg wędzony – trucha ahumada
rosół z kurczaka – caldo de pollo que se sirve con fideos
ryba słodkowodna – pescado de agua dulce
ryba morska – pescado de mar
ryba po grecku – pescado al estilo griego (filetes de pescado horneados en una salsa de tomate con zanahorias y otras verduras)
sałatka – ensaladilla
sandacz gotowany – lucioperca cocida
sernik – pastel de queso blanco
śledzie solone z cebulą – arenques salados con cebolla
śledzie w oleju lub w śmietanie – arenques en aceite o nata
tort czekoladowy – tarta de chocolate
wędliny – embutidos
zrazy zawijane – rollos de tocino asados, pepinos fermentados, cebolla, pimiento rojo servido con salsa picante
zupa grzybowa – sopa de setas salvajes
zupa rybna – sopa de pescado
żurek – sopa de harina de centeno de sabor agrio, con patatas, huevo y chorizo, a veces se sirve en un bollo de pan

Potrawy i desery wigilijne i bożonarodzeniowe w Hiszpanii

el bacalao con coliflor – dorsz z kalafiorem
el besugo al horno – pieczona dorada
el caldo de Jerez – zupa podobna do rosołu z dodatkiem wina z Jerez
el cordero asado al horno – pieczeń jagnięca
el cardo a la riojano con almendras – kard (karczoch hiszpański) z sosem na bazie mleka i migdałów (potrawa wigilijna z regionu La Rioja)
el cochinillo al horno – pieczone prosię
el conejo al horno – pieczony królik
el consomé – rosół
el jamón ibérico – szynka iberyjska
el mazapán – marcepan
el pan de especias, el pan de jengibre – piernik
el pavo al horno – pieczony indyk
el pavo relleno – faszerowany indyk
el pescado – ryba
el pollo al horno – pieczony kurczak
el tronco de Navidad – rolada biszkoptowa nadziewana czekoladą
el turrón – nugat [typowy hiszpański wypiek bożonarodzeniowy]
el turrón de Alicante – twardy nugat pokryty waflem; połowę jego zawartości stanowią całe migdały
el turrón de Jijona – bardzo miękki i ciągnący się nugat z dodatkiem miodu, migdałów i orzechów utartych na miazgę
la cava – typ wina musującego
la morcilla – kaszanka
la sopa de galets – zupa z makaronem w formie ślimaków, z dodatkiem mięsa
la trucha con setas al vino tinto – pstrąg z grzybami w czerwonym winie
la galleta – ciastko, herbatnik
las especias – przyprawy
las galletas de especias, las galletas de jengibre – pierniczki
los buñuelos de Navidad – pączki bożonarodzeniowe
los canelones – faszerowany mięsem makaron
los dulces – słodycze
los mantecados – kruche ciasteczka z mąki wyrabiane na smalcu z dodatkiem różnych dodatków aromatyzujących, np. kokosa, kakao, sezamu
los mariscos – owoce morza
los polvorones – kruche ciasteczka z mąki z dodatkiem zmielonych migdałów i cynamonu, obsypane cukrem pudrem. Mogą też być z dodatkiem kokosu, o smaku czekoladowym, z oliwą z oliwek czy sezamem.

Owoce morza (Mariscos)

homar – langosta
kałamarnica – calamar
krab – cangrejo
krewetki – gambas
małże – almejas
omułki – mejillones
ostrygi – ostras
ośmiornica – pulpo
przegrzebki – vieiras
sercówki – berberechos

Czasowniki i przydatne wyrażenia:

cieszyć się z bycia razem – disfrutar de estar juntos
czytać fragment Biblii o narodzeniu Jezusa – leer un pasaje de la Biblia sobre el nacimiento de Jesús
czekać na pierwszą gwiazdkę – esperar la primera estrella
czekać na prezenty – esperar los regalos
czekać na Świętego Mikołaja – esperar a Papá Noel
dawać prezent – dar el regalo (aguinaldo)
dekorować, stroić choinkę kolorowymi bombkami – decorar el árbol de Navidad
dusić (gotować) – guisar
dzielić się opłatkiem – compartir (dividirse) la oblea
gotować (w wodzie, np. ziemniaki, fasolę) – cocer
gotować (ogólnie, przygotowywać coś do jedzenia) – cocinar
iść do kościoła na pasterkę – ir a la iglesia a la Misa del Gallo
jeść, konsumować – comer, tomar
jeść wieczerzę – cenar
kosztować – probar
kroić – cortar
kroić na kawałki – trocear
mieć w zwyczaju robić coś – tener la costumbre de hacer algo
nakryć do stołu – poner la mesa
obchodzić święta Bożego Narodzenia – celebrar la Navidad
obierać – pelar (pelo, pelas, pela, pelamos, peláis, pelan)
otrzymywać prezenty – recibir regalos
otwierać prezenty – abrir regalos
piec na ruszcie, grillować – asar (aso, asas, asa, asamos, asáis, asan)
piec w piekarniku – hornear (horneo, horneas, hornea, horneamos, horneáis, hornean)
pić – beber (bebo, bebes, bebe, bebemos, bebéis, beben)
pisać list do Świętego Mikołaja – escribir una carta a Papá Noel
podawać (serwować) tradycyjne potrawy – servir los platos tradicionales
podać coś komuś przy stole – pasar
przebierać się za Świętego Mikołaja – disfrazarse de Papá Noel
przygotować dwanaście potraw wigilijnych – preparar doce platos navideños
siadać przy stole – sentarse a la mesa
składać komuś życzenia – felicitar a alguien
smażyć – freír (frío, fríes, fríe, freímos, freís, fríen)
rozdzielać prezenty – repartir los regalos
smakować – saber
spędzać razem czas – pasar el tiempo juntos
spożywać wigilię – cenar
stroić, ubierać – decorar
śpiewać kolędy – cantar villancicos
spotykać się – encontrarse
gromadzić się – reunirse
świętować (uroczyście), obchodzić – celebrar, festejar
świętować w rodzinie – celebrar en familia
ubierać (stroić) choinkę – decorar el árbol de Navidad
uczestniczyć w pasterce – participar en la Misa del Gallo
umieszczać prezenty pod choinką – colocar regalos debajo del árbol
upijać się – emborracharse
urządzić tradycyjną szopkę betlejemską – montar el tradicional Belén
włożyć odrobinę siana pod obrus – poner debajo del mantel un poco de heno
wstać od stołu – levantarse de la mesa
wychodzić na ulicę śpiewać kolędy – salir a la calle a cantar villancicos
wygłaszać toast – echar un brindis
wypić coś – beber, tomar
zagrzać, odgrzać – calentar (caliento, calientas, calienta, calentamos, calentáis, calientan)
zapalić dwanaście świec – encender doce velas
zapraszać rodzinę – invitar a la familia
życzyć komuś Wesołych Świąt Bożego Narodzenia – desear una feliz Navidad

Życzenia bożonarodzeniowe i noworoczne

Przesyłam Ci najlepsze życzenia bożonarodzeniowe – zdrowia, pokoju i miłości. Wesołych Świąt!Te mando mis mejores deseos navideños, salud, paz y amor ¡Feliz Navidad!
Mam nadzieję, że w te Święta Bożego Narodzenia spełnią się wszystkie Twoje marzenia. En esta Navidad espero que todos tus sueños se vuelvan realidad.
Niech Chrystus pobłogosławi Cię szczęściem i sukcesami, na jakie zasługujesz. Wesołych Świąt!Que Cristo te bendiga con toda la felicidad y éxito que te mereces. ¡Feliz Navidad!
Niech spokój i radość Świąt Bożego Narodzenia żyją w Twoim sercu w nowym roku.Ojalá la paz y la alegría de la Navidad viva en tu corazón en el Año Nuevo.
W te Święta Bożego Narodzenia życzę Ci nadziei, pokoju i miłości.Esperanza, paz y amor para ti esta Navidad.
Wesołych świąt Bożego Narodzenia i szczęśliwego nowego roku!¡Feliz Navidad y Próspero Año Nuevo!
Wesołych Świąt Bożego Narodzenia!¡Feliz Navidad!
Wesołych Świąt! ¡Felices fiestas!
Z okazji tegorocznych Świąt Bożego Narodzenia życzę Tobie wspaniałych chwil spędzonych z najbliższymi, a Nowy Rok niech będzie jeszcze lepszy niż poprzedni. Wesołych Świąt! Que en esta Navidad pases unos momentos maravillosos con tus seres queridos y que el Año Nuevo sea aún mejor que el anterior ¡Feliz Navidad!
Życzę Ci, by magia Świąt Bożego Narodzenia napełnia cię spokojem i pomogła Ci spełnić Twoje marzenia.Te deseo que la magia de la Navidad te llene de tranquilidad y te ayude a conseguir tus sueños.
Życzę Ci najwspanialszych Świąt Bożego Narodzenia tym roku oraz spełnienia wszystkich marzeń. Ojalá tengas lo mejor de la Navidad este año y todos sus sueños se conviertan en realidad.
Życzę Ci szczęścia w te Święta Bożego Narodzenia i składam moje najszczersze życzenia na nowy rok.Te deseo toda la felicidad en esta Navidad y mis más sinceros deseos para Año Nuevo.
Życzę Ci Wesołych Świąt Bożego Narodzenia. Te deseo feliz Navidad.

Muchas gracias a todos por seguirme y leerme.

¡Feliz Navidad y Próspero Año Nuevo!