Boże Narodzenie – słownictwo polsko-francuskie (Noël – le vocabulaire polonais-français)

Dzień dobry! Bonjour !

Wigilia to czas szczególny, rodzinny, magiczny i uroczysty. Jedyny taki w roku. Postarajmy się zatem go wykorzystać jak najlepiej.

Prenez le temps alors de casser la routine et entrez dans la joie et la chaleur de Noël. Ne négligez rien, ni la préparation des crèches, ni la décoration, ni les tournois, ni la veillée. Chantez, riez, parlez, partagez, écoutez et à votre façon, priez !

Święta Bożego Narodzenia wyglądają we Francji są zupełnie inaczej niż w Polsce. Przede wszystkim trwają one krócej niż w Polsce. Z wyjątkiem Alzacji nie ma drugiego dnia świąt. 24 grudnia jest we Francji normalnym dniem pracy i w większości francuskich domów nie ma uroczystej Wigilii w tym dniu. Pasterka (messe de minuit de Noël) odprawiana jest 24 grudnia tylko w największych katedrach i kościołach, a w mniejszych kościołach odbywa się zwykła msza wieczorna. W kościołach nie widać tłumów ludzi i nie słychać takiego bogactwa kolęd jaki obfituje w Polsce. Święta Bożego Narodzenia we Francji to w zasadzie tylko 25 grudnia. Francuzi spędzają ten czas niekoniecznie w swoim domu, ale np. w ośrodkach narciarskich w Alpach.

We Francji nie ma też zwyczaju łamania się opłatkiem w gronie rodziny. Zwyczaj ten praktykowany jest w Polsce i na Litwie. Na świątecznym stole nie znajdziemy karpia w galarecie, a jego miejsce zajmuje najczęściej pieczony indyk.

Francuzi przywiązują dużą wagę do świątecznej dekoracji domu. W wielu domach już z początkiem grudnia ustawia się choinki. Umieszcza się je również w kościołach, na placach, jarmarkach bożonarodzeniowych i w wystawowych oknach sklepów. Choinki przyozdabia się kolorowymi lampkami i łańcuchami. Ponadto we Francji istnieje silna tradycja szopek świątecznych przedstawiających miejsce narodzin Jezusa Chrystusa, Świętą Rodzinę, pasterzy, Trzech Mędrców i zwierzątka, które stawia się zarówno w miejscach kultu religijnego, jak i w domach.

Dzieci we Francji otwierają prezenty dopiero w dzień Bożego Narodzenia, rankiem. Dzień wcześniej zostawiają przed kominkiem buty, wierząc, że père Noel zostawi im prezenty przy kominku lub pod choinką.

Obiad lub kolacja wigilijna składa się z kilku części: apéritif, entrée, plat principal, dessert. Rozpoczyna go aperitif, najczęściej w postaci szampana. Aperitif to napój alkoholowy podawany przed posiłkiem dla zaostrzenia apetytu. Główny posiłek poprzedza lekka przystawka (entrée), która ma na celu pobudzić apetyt. Różni się ona w zależności od regionu Francji i konkretnego domu. Najczęściej podaje się delikatny pasztet z kaczych i gęsich wątróbek (foie gras) z garniturą z jabłek, konfiturą z fig oraz sałatą. Podaje się również owoce morza, takie jak świeże ostrygi, krewetki i przegrzebki (coquille Saint-Jacques), wędzonego łososia, kawior i pieczone ślimaki. Do tego serwuje się białe słodkie wino. Do tradycyjnych przystawek należą też kanapeczki w wydrążonym bochenku chleba (pain surprise).

Tradycyjnym francuskim daniem głównym jest pieczony indyk z kasztanami (dinde aux marrons). Innymi popularnymi świątecznymi daniami są gęś nadziewana jabłkami lub kasztanami, dziczyzna w oliwkach i winie, a także jagnięcina.

Po daniu głównym serwuje się sery. Zazwyczaj podaje się co najmniej trzy gatunki, np. Camembert, Roquefort, Rocamadour, a do tego pieczywo i wino. Należy pamiętać, że francuskie sery występują w gigantycznej liczbie odmian i wariantów. Na święta kupuje się oczywiście te najlepsze. Czasami podaje się również winogrona, orzechy albo sałatę z sosem vinaigrette. Tradycyjnie sery je się, zaczynając od najłagodniejszych, a kończąc na najmocniejszych w smaku. Dla tych, którzy nie przepadają za serami lub wolą coś lżejszego podawany jest biały serek ze śmietaną, cukrem i sosem owocowym.

Ostatnim elementem wigilijnej kolacji jest deser. Najbardziej popularnym deserem jest przepyszne ciasto w kształcie polana drzewa, czyli bûche de Noël. Występuje Bûche de Noël zrobione z ciasta lub z lodów. Na cieście umieszcza się figurki z cukru lub z plastiku, nawiązujące do ikonografii świątecznej. Innymi często serwowanymi deserami są czekoladowe trufle, sałatka owocowa, lody i pierniki. Z kolei w Prowansji istnieje zwyczaj podawania 13 bożonarodzeniowych deserów. Symbolizują one Jezusa oraz 12 apostołów. Za desery liczy się leżące na stole suszone owoce takie jak figi czy rodzynki, orzechy, świeże owoce np. melony, kandyzowane gruszki, konfitury z pigwy, pierniki, regionalne wypieki.

A teraz czas na słownictwo:

Rzeczowniki
Adwent – Avent (m.)
anioł – ange (m.)
bałwan – un bonhomme (m.) de neige
bombka na choinkę – boule (f.) de Noël
Boże Narodzenie – Noël (m.), na Boże Narodzenie – à Noël
choinka bożonarodzeniowa – sapin (m.) de Noël, arbre (m.) de Noël
choinka naturalna – sapin (m.) de Noël naturel
choinka sztuczna – sapin (m.) de Noël artificiel / synthétique
cud – miracle (m.)
cukierek – bonbon (m.)
elf, skrzat – elfe (m), lutin (m.)
gwiazda – étoile (f.)
jarmark bożonarodzeniowy – marché (m.) de Noël
jemioła – gui (m.)
jodła – sapin (m.)
kalendarz adwentowy – calendrier (m.) de l’Avent
kartka świąteczna – carte (f.) de Noël
kolęda – chant (m.) de Noël, cantique (f.) de Noël
kolędnicy – chanteurs (m.pl.) de Noël
kominek – cheminée (f.)
kościół – église (f.)
lameta – guirlandes dorées / argentées (f. pl.)
łańcuch na choinkę – guirlande (f.) de Noël
Gwiazdor – père Noël (m.)
nieoczekiwany gość – hôte (m.) inattendu
obrus – nappe (f.)
oczekiwanie – attente (f.)
opłatek – pain (m.) azyme
ostrokrzew – houx (m.)
ozdoby choinkowe – décorations (f.pl.) de Noël
pasterka – messe (f.) de minuit de Noël
pasterz – berger (m.)
pierwsza gwiazdka – première étoile (f.)
potrawa – plat (m.)
prezent, podarunek – cadeau (m.)
renifer – renne (m.)
siano – foin (m.)
szopka bożonarodzeniowa – crèche (f.) de Noël
śnieg – neige (f.)
śnieżka – boule (m.) de neige
strój Mikołaja – costume (m.) de père Noël
świąteczny posiłek – repas (m.) de Noël
świeca – chandelle (f.)
świeczka – bougie (f.)
świerk – sapin (m.)
święta bożonarodzeniowe – fêtes (f.pl.) de Noël, fêtes (f.pl.) de fin d’année
święto religijne – fête religieuse (f.)
Trzej Królowie – Rois mages (m.pl.)
w wigilię – veille (f.) de Noël
wieczerza wigilijna – réveillon (m.) de Noël
wigilia Bożego Narodzenia, wieczór wigilijny – veille (f.) de Noël
żłóbek bożonarodzeniowy – crèche (f.) de Noël
zwyczaj – coutume (f.)

Potrawy i desery wigilijne i bożonarodzeniowe w Polsce
barszcz czerwony z uszkami – soupe (f.) aux betteraves rouges servie avec de petits raviolis farcis aux champignons
bigos z grzybami – choucroute (f.) aux champignons
gołąbki – feuilles (f.pl.) de chou farcies de viande de porc, de riz et d’oignons servi avec un coulis de tomates
karp – carpe (f.)
karp po grecku – carpe (f.) recouverte de légumes râpés
karp w galarecie – carpe (f.) en gelée
karp w panierce – carpe (f.) panée
keks – gâteau (m.) aux fruits secs, noix et raisins
kluski z makiem – pâtes (f.pl.) au pavot
kompot z suszu – boisson (f.) à base de fruits secs
kutia – mélange (m) de grains de blé, de miel, de raisins, de pavot et de noix
makowiec – gâteau (m.) au pavot, roulé (m.) au pavot
pierniczki – biscuits de Noël aux épices
piernik – pain (m.) d’épices
pierogi ruskie – raviolis farcis de pommes de terre et de fromage blanc
pierogi z kapustą i grzybami – raviolis farcis de choucroute et de champignons séchés
pierogi z mięsem – raviolis à la viande (m.pl.)
pierogi z suszonymi śliwkami – raviolis farcis de pruneaux
pstrąg wędzony – truite (f.) fumée
ryba słodkowodna – poisson (m.) d’eau douce
ryba morska – poisson de mer (m.)
sernik – gâteau (m.) au fromage blanc
śledzie w oleju i z cebulą – harengs (m.pl.) à l’huile et aux oignons
tort czekoladowy – gâteau (m.) au chocolat
uszka z grzybami – raviolis (m.) farcis de champignons
zupa grzybowa – soupe (f.) aux champignons séchés
żurek – soupe (f.) aigre à base de farine de seigle

Potrawy i desery bożonarodzeniowe we Francji
biała kiełbasa – boudin blanc (m.)
chleb niespodzianka – pain surprise (m.)
ciasteczka bożonarodzeniowe – sablés (m.pl.) de Noël
ciasto z truskawkami – tarte (f.) aux fraises
cukierki czekoladowe z niespodzianką w środku – papillotes de Noël
danie główne – plat principal (m.)
danie regionalne – plat régional (m.)
danie z kaczki – confit (m.) de canard
deska serów – assiette (f.) / plateau (m.) / de fromages
dodatki – garniture (f.), accompagnement (m.)
dziczyzna – gibier (m.)
gęś nadziewana jabłkami, kasztanami – oie (f.) farcie aux pommes, marrons
homar – homard (m.)
indyk bożonarodzeniowy – dinde (f.) de Noël
indyk nadziewany kasztanami – dinde (f.) aux marrons
jagnięcina – viande (f.) d’agneau
kasztany – marrons (m.pl.)
kem czekoladowy – crème (f.) au chocolat
kewetka – crevette (f.)
krab – crabe (m.)
krem waniliowy pokryty karmelem – crème (f.) brûlée
langusta – langouste (f.)
łosoś wędzony – saumon (m.) fumé
małż – moule (f.)
ostrygi – huîtres (m.pl.)
owoce morze – fruits de mer (m.pl.)
pasztet – pâté (m.)
pasztet z wątróbek – foie gras (m.)
pieczeń z gęsi – rôti (m.) d’oie
pieczeń z sarniny – rôti (m.) de chevreuil
piernik – pain (m.) d’épices
przegrzebki – coquilles (f.pl.) Saint-Jacques
przekąski – amuse-gueules (m.pl.), amuse-bouches (m.pl.)
przystawka – entrée (f.)
rolada lodowa – bûche (f.) glacée
rolada z kremem – bûche (f.) de Noël
ser – fromage (m.)
ślimaki – escargots (m.pl)
ślimaki po burgundzku – escargots (m.pl) à la bourguignonne
ślimaki w skorupkach z masłem pietruszkowym – escargots (m.pl.) au beurre persillé en coquilles
udziec barani – gigot (m.) de mouton
zupa czosnkowa (Prowansja) – aïgo boulido (m.)

Napoje bezalkoholowe
filiżanka herbaty – tasse (f.) de thé
gorąca czekolada – chocolat chaud (m.)
herbata czarna/zielona/owocowa – thé (m.) noir/vert/au fruit
kawa – café (m.)
kawa bezkofeinowa – café décaféiné (m.)
kawa mocna/słaba – café fort/léger (m.)
kawa mrożona – café glacé (m.)
kawa z mlekiem – café au lait (m.)
kawa ze śmietanką – café-crème (m.)
sok jabłkowy – jus (m.) de pomme
sok owocowy – jus (m.) de fruit
sok pomarańczowy – jus (m.) d’orange
sok z winogron – jus (m.) de raisin
sok z czarnej porzeczki – jus (m.) de cassis
woda gazowana – eau gazeuse/pétillante (f.)
woda mineralna – eau minérale (f.)
woda niegazowana – eau plate/non gazeuse (f.)

Napoje alkoholowe
aperitif – apéritif (m.)
brandy – brandy (m.)
koniak – cognac (m.)
piwo – bière (m.)
rum – rhum (m.)
szampan półwytrawny – champagne (m.) demi-sec
szampan słodki – champagne (m.) doux
szampan wytrawny – champagne (m.) sec
wermut – vermouth (m.)
whisky – whisky (m.)
wino białe – vin (m.) blanc
wino czerwone – vin (m.) rouge
wino deserowe – vin (m.) de dessert
wino porto – porto (m.)
wino półsłodkie – vin (m.) demi-doux
wino półwytrawne – vin (m.) sec/demi-sec
wino różowe – vin rose
wino słodkie – vin (m.) doux
wino wytrawne – vin (m.) sec
wino zabutelkowane w zamku – vin mis en buteille au château (plus nazwa zamku)

Czasowniki i przydatne wyrażenia:
cieszyć się na Boże Narodzenie – se réjouir à Noël
cieszyć się z bycia razem – se réjouir d’être ensemble
czekać na Świętego Mikołaja (Gwiazdora) – attendre le père Noël
czekać na pierwszą gwiazdkę – attendre l’etoile du berger
czekać na prezenty – attendre ses cadeaux
czekać na Święta Bożego Narodzenia – attendre Noël
dekorować, stroić choinkę – décorer l’arbre (le sapin) de Noël
dzielić się opłatkiem – partager le pain azyme
iść na pasterkę – aller à la messe de minuit
jeść – manger qqch., prendre qqch.
mieć w zwyczaju robić coś – avoir coutume de faire qqch
otwierać prezenty bożonarodzeniowe – ouvrir les cadeaux de Noël
piec w piekarniku – rôtir au four
pisać list do Świętego Mikołaja – écrire une lettre au père Noël
podawać tradycyjne potrawy – servir les plats traditionnels
przygotować dwanaście potraw – préparer douze plats
składać życzenia – présenter ses voeux
spędzać dużo czasu przy stole – passer beaucoup de temps à table
śpiewać kolędy – chanter des cantiques
spożywać wigilię – réveillonner, faire réveillon
świętować – fêter
świętować w rodzinnym kręgu – célébrer les fêtes en famille
ubierać choinkę – décorer le sapin de Noël
uczestniczyć w pasterce – participer à la messe de minuit
ustawić buty przed kominkiem – mettre ses souliers devant la cheminée
włożyć prezenty do butów – déposer les cadeaux dans les souliers
włożyć siano pod biały obrus – mettre du foin sous la nappe blanche
zapraszać rodzinę – inviter la famille
wstać od stołu – se lever de table
wznosić toast – porter un toast
wypić coś – boir qqch., prendre qqch.
zasiadać do stołu – se mettre à table
zostawić wolne miejsce dla nieoczekiwanego gościa – laisser une place libre pour un hôte inattendu
życzyć sobie wszystkiego najlepszego – présenter ses meilleurs vœux
życzyć komuś Wesołych Świąt Bożego Narodzenia – souhaiter joyeux Noël à qqn
zapalić świece – allumer les bougies
rozdzielać prezenty – distribuer les cadeaux

Życzenia bożonarodzeniowe i noworoczne

Miłości, marzeń oraz pięknych niespodzianek.De l’amour, des rêves et de belles surprises.
Najlepsze życzenia na Boże Narodzenie pełne radości i szczęścia.Meilleurs Vœux pour un Noël plein de joie et de bonheur.
Najlepsze życzenia wesołych świąt oraz szczęśliwego roku X!Meilleurs souhaits de joyeux Noël et bonne et heureuse année X !
Patrycjo, życzę tobie szczęśliwego nowego roku. Patrycja, je te souhaite une bonne et heureuse nouvelle année.
W przeddzień Nowego Roku przyjmijcie nasze gorące życzenia, wspaniałego Nowego Roku.À l’aube du Nouvel An, acceptez de tout cœur les vœux les plus chaleureux pour une année exceptionnelle.
Wesołych świąt końca roku! (dosł.)Joyeuses fêtes de fin d’année.
Wesołych Świąt!Joyeux Noël ! / Joyeuses Fêtes de Noël !
Życzę wam wesołych Świąt Bożego Narodzenia i szczęśliwego nowego roku.Je vous souhaite un joyeux Noël et une bonne année.
Życzymy wam wspaniałego roku X. Nous vous souhaitons une excellente année X !

Wesołych Świąt lub Joyeux Noël jak by to powiedzieli Francuzi!