Alhambra – zespół pałacowy w Grenadzie

Alhambra to warowny zespół pałacowy w Grenadzie, zbudowany w XIII wieku i rozbudowywany do XIV wieku. To pomnik kultury muzułmańskiej w Andaluzji i jedyny średniowieczny ufortyfikowany pałac Maurów, jaki zachował się niemal w całości do czasów współczesnych. Alhambra służyła dynastii Nasrydów z Grenady jako ośrodek administracyjny i rezydencja królewska. Dynastia Nasrydów była ostatnią dynastią arabską w Hiszpanii, która panowała w Emiracie Granady w latach 1237–1492.

Alhambra była ostatnim punktem oporu Arabów w Hiszpanii. Została zdobyta w 1492 r. przez Hiszpanów. Piękno Alhambry było tak ujmujące, że katoliccy monarchowie Hiszpanii postanowili je zachować. Do XIX wieku Alhambrę wykorzystywano jako więzienie, następnie odbudowano z zachowaniem pierwotnego stylu. Obecnie Alhambra stanowi namacalne świadectwo średniowiecznej architektury muzułmańskiej – geometrycznego piękna i harmonii.

Nazwa „alhambra” dosłownie oznacza „czerwona” (arab. al-hamrā). Obiekt nazywany był „czerwoną fortecę” ze względu na czerwonawy odcień, jaki przybierały budynki, gdy świeciło słońce o zachodzie słońca. Alhambrę wybudowano na wzgórzu Sabika, pomiędzy dorzeczami rzek Darro i Genil.

Alhambra składa się z pałaców Nasrydów z kilkoma dziedzińcami i dekorowanymi salami, twierdzy obronnej Alkazaby i Pałacu Karola V. Powyżej Alhambry położony jest kompleks pałacowo-ogrodowy Generalife, który jest przykładem arabskiej sztuki ogrodowej.

Alhambra wraz z Generalife i arabską dzielnicą Albaicin zostały wpisane w 1984 r. na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.

Alcazaba – obronna forteca
Alcazaba i Torres Bermejas (Czerwone Wieże) to najstarsze i zarazem najbardziej ufortyfikowane część Alhambry. Dokumenty historyczne wskazują, że Alcazaba istniała już w IX wieku i została wzniesiona przez Sawwar ben Hamduna w okresie walk Arabów z muwalladami (hiszp. muladíes), czyli z ludnością pochodzenia hispanorzymskiego i wizygockiego, która po inwazji muzułmanów na Półwysep Iberyjski (VIII w.) przeszła z chrześcijaństwa na islam i żyła pod panowaniem muzułmańskim.

Założyciel dynastii Nasrydów Muhammad I (1238-1273) rozpoczął przekształcanie wcześniejszej twierdzy w obronną fortecę. Wzmocniono i podwyższono mury oraz zbudowano trzy wieże: Wieżę Czuwania (Torre de la Vela), Wieżę Hołdu (Torre del Homenaje) i Wieżę Krzywą (Torre Quebrada). Obszar Alcazaby zamieszkiwali strażnicy i żołnierze armii królewskiej.


Pałace Nasrydów (Palacios Nazaríes)
Pałace Nasrydów (Palacios Nazaríes) to ogromny kompleks pałacowy składający się z przepięknych budowli, dziedzińców, sal i korytarzy. To tu mieściła się prywatna rezydencja mauretańskich kalifów i siedziba dworu. Pomieszczenia pałacowe kryją w sobie bogatą historię. Cały kompleks pałacowy odznacza się niezwykłym bogactwem dekoracji wnętrz m.in. misternie rzeźbione sufity, kolumny i łuki, stalaktytowe sklepienia, gipsowe sztukaterie, ściany wykładane płytkami azulejos, reliefy, kolumny z białego marmuru. Dziedzińce zdobią fontanny i baseny. Najważniejsze pozostałości pałacu Nasrydów w Alhambrze, czyli kompleksy zabudowań wokół Dziedzińca Mirtów i Dziedzińca Lwów, łaźnie, niektóre bramy oraz mauzoleum w pobliżu pałacu powstały w czasach Jusufa I (1333-1354) i Muhammada V (1354-1391).

Kompleks pałacowy Nasrydów składał się z trzech części:
– Mexuaru (maszwaru), który służył sprawowaniu władzy państwowej i sądowniczej.
– Pałacu Witraży (Palacio de Comares) – oficjalnej rezydencja=i monarchy składającej się z grupy pomieszczeń położonych dookoła Dziedzińca Mirtów (Patio de los Arrayanes). To tutaj odbywały się oficjalne ceremonie i przyjmowano poselstwa. Jest to miejsce pełne przepychu, w jego sercu znajduje się Salon Ambasadorów (Salón de los Embajadores), zwany również Salą Tronową, gdzie władca przyjmował swoich gości. Do tej części należy również Dziedziniec Złotej Komnaty (Patio del Cuarto Dorado) i Złota Komnata (Cuarto Dorado).
– Pałacu Lwów (Palacio de los Leones) – zespołu prywatnych apartamentów, ogrodów i dziedzińców. Pałac zawdzięcza swoją nazwę z fontannie wspartej na kamiennych posągach lwów. W tej części znajdują liczne sale, po stronie zachodniej Sala de los Mocárabes (Sala Stalaktytowa), po stronie wschodniej Sala de los Reyes (Sala Królów), od północy Sala de dos Hermanas (Sala Dwóch Sióstr), Sala de los Ajimeces (Sala Ajimeces) i przepiękny Pawilon widokowy Daraxa (Mirador de Daraxa), a od południa Sala de los Abencerrajes (Sala Abenceragów) i harem (el Harén).

Na przestrzeni wieków Mexuar podlegał tak wielu modyfikacjom, że trudno dzisiaj ustalić, jak on pierwotnie wyglądał. Renowacje prowadzone po przejęciu Alhambry przez chrześcijan, a także eksplozja prochowni w 1590 r., która wyrządziła wiele szkód, spowodowały wiele zmian w rozkładzie pomieszczeń i ich połączeniach. Ocalała wschodnia część została częściowo przebudowana przez chrześcijan.

Na środku sali znajdują się cztery kolumny o wspornikach ozdobionych ornamentami stalaktytowymi (mocárabes). Ściany i sufity pokrywają oparte na symetrii kompozycje wykorzystujące rozmaite kształty geometryczne, elementy roślinne oraz stylizowane arabskie litery i napisy. Górną część ścian tworzą ornamentalne dekoracje tzw. yeserías, czyli filigranowe sztukaterie, charakteryzujące się drobiazgowością wykonania, a także malowidła. Cokoły wyłożone są barwnymi płytkami azulejos. Nad płytkami ceramicznymi znajdują się inskrypcje. Sufity z epoki chrześcijańskiej pokrywają ciemnobrązowe drewniane kasetony.


Na jednej ze ścian widnieje napis: „Wejdź i nie bój się prosić o sprawiedliwość, a ją znajdziesz”. Na fryzie znajdują się arabskie słowa „Wszystko co posiadacie, pochodzi od Boga” («Todo lo que poseéis procede de Dios»).


Patio del Cuarto Dorado (Dziedziniec Złotej Komnaty)
Dziedziniec Złotej Komnaty położony jest między Mexuarem a Złotą Salą. Przyziemie południowej fasady zdobią kolorowe ceramiczne płytki azulejos. Całą ścianę powyżej pokrywa drobna, gipsowa dekoracja. Została ona wykonana w stylu mudéjar, który rozwinął się z połączenia elementów islamskich i chrześcijańskich (romańskich i gotyckich). Styl mudejar pojawił się w XII wieku i przetrwał do XVII wieku, a jego największy rozkwit nastąpił w okresie gotyku (XV-XVI wieku). Charakterystyczną cechą stylu było pokrywanie ścian dekoracją ornamentalną w stiuku, drewnie lub cegle tak, by przypominały one haftowane lub tkane draperie.

Oprócz motywów roślinnych i geometrycznych w dekorację wplecione są inskrypcje z Koranu. Tutaj napisy otaczają okna na piętrze i głoszą: „Tylko Bóg jest zwycięzcą” («Sólo Dios es vencedor»).

Nieodłącznym elementem dziedzińca jest woda w postaci niewielkiej fontanny.


Patio de los Arrayanes (Dziedziniec Mirtów)
Dziedziniec Mirtów to połączenie orientalnej architektury, wody i zieleni, które pozwala doświadczyć uczucia spokoju i harmonii. Nazwa dziedzińca pochodzi od zielonych, starannie przyciętych żywopłotów mirtowych rosnących po obu stronach basenu, które kontrastują z białą, marmurową posadzką.

W lustrze wody basenu odbiją się elementy architektury i zieleń. Tafla wody basenu znajduje się na poziomie niemal równym z posadzką dziedzińca. Dwa krótsze boki dziedzińca zamykają arkady stanowiące przejście do wnętrz pałacowych. Nad arkadami umieszczono inskrypcje chwalące Boga lub emira. Przed arkadami zlokalizowane są symetrycznie dwa wodotryski.


Torre de Comares (Wieża Witraży)
Nad Dziedzińcem Mirtów góruje największa z wież Alhambry, która ma wysokość 45 metrów. Jej nazwa pochodzi od witrażowych okien balkonów oświetlających wielką salę wewnątrz wieży – Salę Ambasadorów (Salón de Embajadores). Górne pomieszczenia to tzw. zimowa sypialnia sułtana, z której można wyjść na taras. Wieżę wieńczą blanki, które zakończono piramidalnymi formami.


Salón de Embajadores (Sala Ambasadorów)
Sala Ambasadorów jest najbardziej majestatyczną salą pałacu. To tu znajdował się tron władcy i podejmowano ważne decyzje. To w tym pomieszczeniu arabski władca Boabdil miał podpisać akt kapitulacji Granady, a Krzysztof Kolumb namówić Królów Katolickich do wsparcia go w zorganizowaniu wyprawy, której celem było znalezienie krótszej drogi do Indii, co w konsekwencji doprowadziło do odkrycia Ameryki w 1492 r.

Sala jest na planie kwadratu o boku 11,3 m. Podłoga pierwotnie marmurowa, obecnie jest wykonana z glinianych płytek. Na środku znajduje się herb. Podwójny łuk łączy ją z Salą Łodzi (Sala de la Barca) o wym. 24 x 4,35 m, której sufit przypomina kształt łodzi. Na każdej z pozostałych ścian są trzy łuki i umieszczone wysoko okienka.

Na szczególną uwagę zasługuje wspaniała kopuła z drzewa cedrowego pomalowana tak, że wygląda jak masa perłowa, srebro i kość słoniowa. Kopuła imituje gwieździste niebo. Tysiące cedrowych gwiazd symbolizuje siedem królestw niebieskich islamskiego raju.

Ściany pokryte są dekoracją pełną inskrypcji, wiersze chwalą Boga i emira, znajdują się tu również fragmenty Koranu i motto Nasrydów.


Patio de los Leones (Dziedziniec Lwów)
Z Dziedzińca Mirtów przechodzimy na Dziedziniec Lwów. Jest to prostokątny, otoczony krużgankami dziedziniec, w którego centrum znajduje się imponująca fontanna lwów (Fuente de los Leones) z misą podtrzymywaną przez dwanaście marmurowych lwów. Z paszczy każdego lwa wypływa woda życia. Dwanaście lwów odpowiada dwunastu miesiącom i znakom zodiaku. Z czterech stron dziedzińca z wnętrza zabudowań pałacowych wypływa woda w kierunku fontanny.

Podwójne kolumny o cienkich trzonach zdobionych w górnej części pierścieniami podtrzymują sześcienne kapitele i pokryte dekoracją łuki. Ścianę wieńczy rzeźbiony, drewniany fryz.

Dziedziniec Lwów był niegdyś niedostępnym dla gości prywatnym haremem. Znajdował się tu ogród, który na przestrzeni wieków został ograniczony do kilku drzewek pomarańczowych.

Dziedziniec Lwów, a także ściany pawilonów królewskich, zdobią liczne wersety z Koranu oraz poety Ibn Zamraka sławiące króla, jego pałac i ogrody.



Sala de los Abencerrajes (Sala Abenceragów)
Sala Abenceragów (od nazwiska arystokratycznej rodziny) znajduje się naprzeciw Sali Dwóch Sióstr (Sala de Dos Hermanas). Nazwa sali pochodzi od rycerzy grenadyjskiego rodu Abenceragów, którzy mieli zostać zamordowani właśnie w tej sali. Na środku pomieszczenia znajduje się skaza w marmurowej płycie, która według legendy przedstawia krew zabitych rycerzy.

Wejście stanowią dwa łuki, za nimi znajduje się korytarz. Dekoracja ścian urozmaicona jest malowanym na niebiesko detalem. Wspaniale prezentuje się tutaj wielka, kopuła w formie ośmioramiennej gwiazdy, wsparta na trompach. Do wnętrza wpada światło przez szesnaście okiennic, rozjaśniając sklepienie i nadając mu niepowtarzalny wygląd.



Sala de los Reyes (Sala Królów)
Sala Królów jest ciągiem siedmiu następujących po sobie pomieszczeń. W tej sali znajdują się trzy drewniane kopuły w kształcie elipsy, na których umieszczono malowidła stropowe. Środkowe malowidło przedstawia pierwszych dziesięciu królów z dynastii Nasrydów (oprócz uzurpatorów Ismaila I i Muhammada VI). Boczne malowidła to sceny z polowań i romantyczne przedstawienie przygód muzułmańskich królów. Utrwalone sceny wskazują, że malowidła powstały najprawdopodobniej w okresie panowania Muhammada VII (1395-1410) lub Yusufa III (1410-1424).



Sala de dos Hermanas (Sala Dwóch Sióstr)
Nazwa Sala de dos Hermanas (Sala Dwóch Sióstr) pochodzi od dwóch identycznie wyglądających marmurowych płyt na środku posadzki. Ta sala stanowiła centralne pomieszczenie wśród grupy pokoi, które zamieszkiwała sułtanka wraz z rodziną królewską. Wiadomo, że w tym pomieszczeniu mieszkała matka króla Boabdila wraz z synami, po tym jak została odrzucona przez Muley Hasana.

Najbardziej imponującym elementem sali jest kopuła z gipsowym sklepieniem stalaktytowym. Załamanie światła jest tak perfekcyjnie wykorzystane, że wpadające przez boczne okienka promienie słoneczne sprawiają, że kopuła rozkwita niczym przepiękny kwiat.

Na mozaikach ściennych zachowały się fragmenty wierszy andaluzyjskiego poety Ibn Zamraka (1333-1393). Ściany pokryte są filigranowymi wzorami i znajduje się na nich motto Nasrydów „Sólo Dios es vencedor” („Jedynym zwycięzcą jest Bóg”).


Sala de los Ajimeces (Sala Ajimeces)
Nazwa sali pochodzi od bliźniaczych balkonów północnej fasady wychodzących na ogród. Jest to prostokątna sala o stalaktytowym sklepieniu, łącząca się z Salą Dwóch Sióstr i przepięknym punktem widokowym Mirador de Daraxa. Ściany ozdobione są stiukami z religijnymi inskrypcjami, herbami i mottem Nasrydów. Poniżej kopuły umieszczono fryz z napisem: „La ayuda y protección de Dios y una victoria espléndida sea para nuestro señor Abu’ Abd Allah emir de los muslimes” („Pomoc i opieka Boga i chwalebne zwycięstwo naszemu Panu, Abu Abd Allahowi, emirowi muzułmanów”).


Mirador de Daraxa (Pawilon widokowy Daraxa)
Z sali Ajimeces przechodzimy do pawilonu widokowego Daraxa, którego arabska nazwa oznacza „oczy domu sułtanki”. Jest to jeden z najbardziej romantycznych zakątków Alhambry. Tworzy go prostokątne pomieszczenie o dwóch bocznych łukach i jednym podwójnym naprzeciw wejścia. Pomieszczenie udekorowane jest pięknymi arabeskami i barwnymi płytkami ceramicznymi azulejos. Łuki nad oknami ozdobione są stalaktytami i filigranowymi ornamentami z inskrypcjami gloryfikującymi Boga i emira Grenady Muhammeda V.

Nisko osadzone okiennice pozwalają na podziwianie wspaniałego widoku na Dziedziniec Daraxa (Patio de Daraxa) i jego ogród z centralnie usytuowaną fontanną. W ogrodzie rosną cyprysy, akacje, drzewka pomarańczowe i buki. Dwie strony dziedzińca zajmują piętrowe krużganki. Nawierzchnie przylegające do budynku wyłożono starannie dobranymi podłużnymi otoczakami ułożonymi we wzory mozaikowe.


Torre de las Damas (Wieża Dam)
Obok kompleksu pałacowego Nasrydów rozciągają się rozległe i otwarte tereny ogrodowe, towarzyszące pozostałościom Pałacu Partal (Palacio del Partal). El Partal to pozostałości rezydencji sułtana Jusufa III. Nazwa „partal” pochodzi z j. arabskiego i oznacza portyki. W czasach arabskich znajdowały się tu rezydencje bogatych mieszkańców i arystokracji.

W tym miejscu znajduje się Wieża Dam (Torre de las Damas). Z dawnego, niegdyś czteroskrzydłowego pałacu ze stawami i ogrodami, zachował się pięciołukowy krużganek kolumnowy, mieszczący ozdobną komnatę, którego fasada odbija się w zwierciadle wody prostokątnego basenu.


Palacio de Carlos V (Pałac Karola V)
W skład Alhambry wchodzi również renesansowy pałac króla Hiszpanii i zarazem cesarza rzymskiego z dynastii Habsburgów Karola V (1500-1558). Pałac graniczy z pałacami Nasrydów i jego architektura znacznie odbiega od reszty kompleksu.

Budowę pałacu rozpoczęto w 1527 r. na polecenie cesarza Karola V celem stworzenia miejsca, które zapewniłoby cesarzowi i jego rodzinie wszystkie niezbędne wygody podczas pobytu w Grenadzie. Architektem pałacu był Pedro Machuca, uczeń Michała Anioła. Z powodu braku środków finansowych budowę zakończono dopiero w XX wieku, wówczas pokryto go dachem.

Pałac zbudowano na planie kwadratu o długości 63 metrów i wysokości 17 metrów. Wewnątrz znajduje się okrągły dziedziniec o średnicy 31 metrów z dwukondygnacyjną kolumnadą w porządku toskańskim na parterze i jońskim na piętrze. Fasada zewnętrzna utrzymana jest w stylu renesansu toskańskiego. Zachodnia i południowa fasada są bogato zdobione. Fasady wykonano przy użyciu techniki boniowania. Na elewacji występują także małe, okrągłe okienka mezzanina. Na fasadzie licznie znajdują się pierścienie z brązu, umocowane w paszczach lwów lub dziobach orłów, które to służyły do wiązania koni. Na dziedzińcu pałacu organizowane są występy muzyczne i teatralne oraz wystawy czasowe.

W pałacu znajduje się Muzeum Alhambry (Museo de la Alhambra), utworzone w 1942 r., gdzie przechowywane są znaleziska z Alhambry, oraz Muzeum Sztuk Pięknych (Museo de Bellas Artes de Granada), które oferuje przegląd malarstwa szkół związanych z Grenadą od XV wieku oraz posiada dzieła ze skonfiskowanych majątków zakonów. Większość eksponatów to przykłady sztuki religijnej.



Generalife
Generalife to kompleks pałacowo-ogrodowy emirów Grenady z dynastii Nasrydów. Powstał za panowania Muhammada III w latach 1302-1309 na miejscu dawnych sadów i pastwisk, powyżej Alhambry. Kompleks został przebudowany za panowania Ismaila I w 1318 r. pod kierunkiem architekta Aben Walida. Ich twórcy i kolejni władcy chcieli w tym miejscu stworzyć raj na ziemi. Dlatego też wszystkie rośliny były starannie dobierane i dopasowywane do ukształtowania terenu i dopływu wody.

Nazwa ogrodów Generalife pochodzi z jęz. arabskiego Jannat al-Arif, co oznacza „ogród dostojnego”, „ogród architekta” lub „najszlachetniejszy z ogrodów”. Są to najlepiej zachowane i najpiękniejsze ogrody islamskie w Europie. Od 1870 r. otoczone są opieką konserwatorską, ponieważ Alhambrę uznano wtedy za pomnik narodowy.

Ogrody Generalife ukształtowano w postaci piętrzących się kolejnych patio i tarasów widokowych, tworzących kaskadę tarasową. Ogrody tarasowe były nawadniane wodą, sprowadzoną akweduktami z Sierra Nevada, następnie płynącą Kanałem Królewskim, a później mniejszymi kanałami.

Ogrody miały charakter ozdobny, a także rekreacyjno-spacerowy i użytkowy, o czym świadczą rosnące w nich drzewa owocowe, warzywa i zioła. Ogrody obsadzone są m.in. bukszpanami, agapantami, drzewami pomarańczowymi, granatami, cyprysami, mirtami oraz wieloma jednorocznymi lub wieloletnimi gatunkami roślin.

W Generalife – podobnie jak w Alhambrze – głównym elementem kompozycyjnym jest prostokątny dziedziniec z wydłużonym basenem na osi, obsadzonym roślinnością. Wokół dziedzińca usytuowane są wszystkie pomieszczenia, otwierając się ku niemu bądź krużgankami, bądź otworami drzwiowymi.

Jednym z najpiękniejszych ogrodów na terenie Generalife jest orientalny ogród o nazwie Dziedziniec Kanału (Patio de la Acequia). Jego centralnym elementem jest wąski i długi kanał wodny z wodotryskami, symetrycznie otoczony licznymi rabatami roślinnymi. Ogród wydzielony jest z trzech stron budynkami. Czwartą ścianę stanowi arkadowy mur otwierający się na otaczający krajobraz.


Innym wyjątkowym ogrodem jest Dziedziniec Cyprysów (Patio de los Cipréses), nazywany również Ogrodem Sułtanki (Jardín de la Sultana). Rosną tutaj wiekowe cyprysy, a wśród nich najsłynniejszy cyprys sułtanki. Jego kompozycję wyznacza kanał wodny w kształcie litery „U”. Według legendy było to miejsce spotkań Zorai, żony króla Boabdila z jej kochankiem z rodu Abencerrajów, Hametem. Upamiętnia to tablica zamontowana na ścianie o treści: „Cuenta la leyenda que este ciprés de la sultana fue testigo de la amoríos de un Caballero Abencerraje y la esposa de Boabdil”.


Za Dziedzińcem Kanału znajduje się Sala Regia (Sala Królewska) z punktem widokowym z XIV wieku na ogrody. Jej ściany ozdobione są sztukateriami.

W dolnej części kompleksu pałacowo-ogrodowego znajduje się amfiteatr, w którym odbywają się występy artystów m.in. w ramach Międzynarodowego Festiwalu Muzyki i Tańca w Grenadzie.


Alejki w ogrodach wyłożone są otoczakami układającymi się we wzory mozaikowe. Paseo de las Adelfas z połowy XIX wieku osłaniają rozłożyste oleandry.


Alhambra to miejsce wyjątkowe, prawdziwa perła Grenady. Ten przepiękny zespół pałacowy swoim majestatem niezmiennie zachwyca na płaszczyźnie detali architektonicznych i wartości estetycznej. W bogactwie ornamentyki i elegancji konstrukcji kryje się afirmacja życia. Przepiękne koronkowe zdobienia wkomponowane w geometryczne i roślinne wzory, prostokątne dziedzińce z wodą w basenach czy ogrody pełne wspaniałej roślinności przywodzą na myśl wnętrza z baśni tysiąca i jednej nocy. To magiczne miejsce wciąż istnieje na mapie świata i z pewnością warto je odwiedzić, ponieważ jak mówi hiszpańskie przysłowie „Kto nie widział Grenady, w ogóle nic nie widział” (Quien no ha visto Granada, no ha visto nada).